Thoái hóa điểm vàng: Nguyên nhân, phân loại và cách phòng ngừa

Bác sĩ tư vấn Y khoa

Bác sĩ Nguyễn Ngọc Minh Quyên

Bác sĩ Nhãn khoa

Đặt lịch Xem hồ sơ

Thoái hóa điểm vàng là gì?

Điểm vàng (còn gọi là hoàng điểm của mắt) là một cấu trúc quan trọng nằm ở trung tâm võng mạc. Đây là vùng có độ nhạy cảm cao nhất của võng mạc, nơi tập trung hàng triệu tế bào cảm quan đảm nhiệm vai trò thu nhận hình ảnh, giúp phân biệt màu sắc và đảm bảo độ sắc nét của thị giác. Điểm vàng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì thị lực trung tâm của mắt.

Thoái hóa điểm vàng (hay thoái hóa hoàng điểm) là tình trạng suy thoái của các tế bào tại điểm vàng, khiến mắt mất khả năng nhìn chi tiết ở vùng trung tâm thị giác. Người bệnh sẽ thấy hình ảnh mờ, méo mó và biến dạng. Mặc dù không gây mù hoàn toàn và thị lực ngoại vi vẫn được duy trì, nhưng bệnh này làm suy giảm nghiêm trọng khả năng đọc, lái xe, nhận dạng màu sắc và độ tương phản. Đáng chú ý, thoái hóa điểm vàng là nguyên nhân hàng đầu gây mất thị lực trên toàn cầu, chiếm khoảng 50% các trường hợp khiếm thị.

Phân loại thoái hóa điểm vàng

Thoái hóa điểm vàng có hai loại chính là thoái hóa điểm vàng thể khô và thoái hóa điểm vàng thể ướt. Điểm chung của cả hai dạng này là đều khởi phát từ lớp tế bào nuôi dưỡng võng mạc (Retinal Pigment Epithelium – RPE).

Thoái hóa điểm vàng thể khô

Thoái hóa điểm vàng thể khô là dạng phổ biến nhất, chiếm đến 85-90% số ca mắc bệnh. Đây là một quá trình diễn ra từ từ, bắt đầu khi các tế bào nuôi dưỡng võng mạc chết đi, kéo theo sự thoái hóa của các tế bào võng mạc phía trên, dẫn đến sự mất mát từng mảng võng mạc. Bệnh thường âm thầm phát triển trong khoảng 5-10 năm trước khi biểu hiện rõ các dấu hiệu suy giảm thị lực.

Thoái hóa điểm vàng thể ướt

Mặc dù chỉ chiếm 10-15% số trường hợp, thoái hóa điểm vàng thể ướt lại có diễn biến nặng nề và nguy hiểm hơn. Bệnh gây ra sự suy giảm thị lực đột ngột và nghiêm trọng trong thời gian ngắn do sự phát triển bất thường của các mạch máu mới dưới võng mạc. Các mạch máu này có thể gây chảy máu và rỉ dịch, tạo thành sẹo võng mạc và nhanh chóng làm mất thị giác trung tâm. Người bệnh sẽ nhìn thấy hình ảnh biến dạng, đường thẳng trở thành đường cong, xuất hiện điểm mù ở thị giác trung tâm và thậm chí có thể gặp ảo giác. Nếu không được điều trị kịp thời, điểm mù sẽ ngày càng mở rộng.

Dấu hiệu nhận biết thoái hóa điểm vàng ở mắt

Đặc điểm chung của cả thoái hóa điểm vàng thể ướt và thể khô là không gây đau mắt. Ở thể khô, dấu hiệu sớm nhất là mờ mắt, khiến người bệnh gặp khó khăn trong các hoạt động cần độ chính xác cao như đọc sách hay lái xe. Triệu chứng mờ mắt này thường giảm bớt khi có nhiều ánh sáng hơn. Đáng chú ý, nếu bệnh chỉ xuất hiện ở một mắt, người bệnh có thể không nhận ra sự thay đổi thị lực do mắt còn lại vẫn hoạt động bình thường, tình trạng có thể kéo dài đến khi bệnh ảnh hưởng đến cả hai mắt.

Đối với thoái hóa điểm vàng thể ướt, dấu hiệu đặc trưng và thường gặp nhất là nhìn thấy các đường thẳng bị biến dạng thành đường cong hoặc lượn sóng, ví dụ như khi nhìn khung cửa sổ.

Mặc dù thoái hóa điểm vàng ảnh hưởng đến thị lực, nhưng không gây mù hoàn toàn. Điều này có nghĩa là người bệnh vẫn có thể duy trì khả năng tự chăm sóc bản thân và không cần phải phụ thuộc vào sự giúp đỡ của người khác.

Đối tượng dễ mắc thoái hóa điểm vàng

Thoái hóa điểm vàng là một bệnh lý thường gặp ở người lớn tuổi, với nguy cơ mắc bệnh tăng lên theo độ tuổi. Theo thống kê, có khoảng 10-12% người trên 65 tuổi và 30% người trên 75 tuổi mắc bệnh này. Đặc biệt, phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao gấp đôi so với nam giới, và nguy cơ này còn tăng cao hơn ở những phụ nữ mãn kinh sớm. Những nguy cơ khác bao gồm:

• Chủng tộc: là một yếu tố nguy cơ quan trọng trong việc phát triển bệnh thoái hóa hoàng điểm. Những người có màu da sáng có xu hướng dễ mắc bệnh này hơn so với những người có màu da tối.
• Tiền sử gia đình: Những người có người thân trong gia đình đã từng mắc bệnh sẽ có nguy cơ cao hơn những người khác. Vì vậy, những người có tiền sử gia đình mắc bệnh nên chủ động điều chỉnh lối sống để giảm thiểu các yếu tố nguy cơ khác.
• Hút thuốc lá: được xác định là một yếu tố làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc bệnh thoái hóa điểm vàng. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng khói thuốc lá có thể gây ra thoái hóa điểm vàng, đặc biệt là loại liên quan đến tuổi tác.
• Béo phì: không chỉ làm tăng nguy cơ mắc bệnh thoái hóa điểm vàng mà còn có thể đẩy nhanh sự tiến triển của bệnh từ giai đoạn sớm sang giai đoạn nặng. Đặc biệt, những người có chế độ ăn giàu chất béo có nguy cơ cao mắc bệnh thoái hóa điểm vàng dạng ướt.
• Tiếp xúc thường xuyên với ánh nắng mặt trời mà không có biện pháp bảo vệ mắt phù hợp cũng là một yếu tố nguy cơ. Tia cực tím từ ánh nắng mặt trời có thể đẩy nhanh quá trình thoái hóa điểm vàng.
• Sử dụng nhiều thiết bị điện tử: Các nghiên cứu gần đây cho thấy ánh sáng xanh phát ra từ điện thoại di động, máy tính, tivi và các thiết bị điện tử khác có thể thúc đẩy quá trình thoái hóa điểm vàng. Điều này giải thích tại sao bệnh thoái hóa điểm vàng không còn chỉ giới hạn ở người cao tuổi mà đang có xu hướng xuất hiện ở những độ tuổi ngày càng trẻ hơn.

Phương pháp điều trị thoái hóa điểm vàng

Đối với thoái hóa điểm vàng thể khô, hiện không có phương pháp điều trị đặc hiệu, nhưng bác sĩ có thể chỉ định bổ sung kẽm và các vitamin A, C, E, B2 liều cao nhằm làm chậm quá trình tiến triển của bệnh.

Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị nào có thể đảo ngược thoái hóa điểm vàng thể ướt, nhưng một số biện pháp có thể giúp ngăn bệnh tiến triển nặng hơn.

Tiêm nội nhãn thuốc Anti-VEGF: Được sử dụng để điều trị thoái hóa điểm vàng. Yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) là một protein có chức năng kích thích sự hình thành mạch máu mới và tăng tính thấm thành mạch, giúp cung cấp oxy cho các mô. Tuy nhiên, khi yếu tố này phát triển quá mức sẽ gây rò rỉ dịch và tăng sinh mạch máu bất thường ở võng mạc.

Các thuốc kháng VEGF như Bevacizumab (Avastin), Ranibizumab (Lucentis), Aflibercept (Eyle) là những kháng thể đơn dòng có tác dụng ức chế sự hình thành yếu tố này, từ đó ngăn chặn sự phát triển của mạch máu mới và hiện tượng chảy máu, rỉ dịch từ các mạch máu bất thường. Thuốc được tiêm trực tiếp vào dịch kính sau khi gây tê mắt và bệnh nhân cần được theo dõi vài giờ sau tiêm. Để đạt hiệu quả tốt nhất, người bệnh sẽ cần thực hiện nhiều lần tiêm.

Trị liệu bằng laser: là một phương pháp điều trị khác, trong đó ánh sáng laser năng lượng cao được sử dụng để tiêu diệt các mạch máu bất thường đã phát triển trong tình trạng thoái hóa điểm vàng.

Liệu pháp laser quang đông võng mạc (PDT): phương pháp điều trị tiên tiến, trong đó bác sĩ sẽ sử dụng một loại thuốc đặc biệt có khả năng nhạy cảm với ánh sáng để điều trị các mạch máu bất thường. Sau khi dùng thuốc, tia laser sẽ được chiếu vào mắt để kích hoạt thuốc, từ đó phá hủy được các mạch máu bị rò rỉ mà không gây tổn hại đến các vùng khác của mắt. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả trong điều trị một biến thể của thoái hóa điểm vàng thể ướt, đó là bệnh lý đa xơ đơn bào không tự phát.

Phòng ngừa bệnh thoái hóa điểm vàng

Hiện nay chưa có thuốc điều trị thoái hóa điểm vàng mà chỉ có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh. Tuy nhiên, các bác sĩ có thể kê đơn thuốc bổ sung, tiêm các thuốc kháng yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu, sử dụng liệu pháp quang động học.

Mặc dù thoái hóa điểm vàng không gây đau đớn, nhưng khi bệnh tiến triển nặng sẽ làm suy giảm thị giác nghiêm trọng, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Đáng chú ý, một khi thị giác đã bị suy giảm thì không thể phục hồi, và các phương pháp điều trị hiện có chỉ có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh.

Để phòng ngừa thoái hóa điểm vàng, cần xây dựng chế độ ăn giàu dinh dưỡng, bao gồm các loại cá giàu omega, trái cây tươi, rau lá xanh đậm, đồng thời bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng chất và các chất chống oxy hóa. Khi ra ngoài trời nắng, việc đeo kính râm để bảo vệ mắt là rất cần thiết. Bên cạnh đó, điều chỉnh thói quen và giới hạn thời gian sử dụng các thiết bị điện tử như điện thoại, tivi, laptop và máy tính bảng.

Khi xuất hiện các dấu hiệu của bệnh thoái hóa điểm vàng ở mắt, người bệnh cần nhanh chóng tìm đến các cơ sở y tế chuyên khoa mắt để được thăm khám và điều trị kịp thời. Các bác sĩ sẽ đánh giá mức độ tổn thương của mắt để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân. Việc trì hoãn điều trị trong thời gian dài sẽ khiến tình trạng thoái hóa điểm vàng ngày càng trở nên trầm trọng, dẫn đến sự suy giảm thị lực không thể phục hồi.

Tóm lại, thoái hóa điểm vàng là một bệnh lý nghiêm trọng có thể gây suy giảm thị lực và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, đặc biệt là ở người cao tuổi. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và các biện pháp phòng ngừa thoái hóa điểm vàng là điều quan trọng để bảo vệ đôi mắt sáng khỏe.

Khuyến cáo y khoa: Các bài viết của Phòng khám Đa khoa Phương Nam chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.