Tác giả: Nguyễn Hương Ngày đăng: Tháng 3 25, 2025
Mục Lục Bài Viết
Xét nghiệm BUN (Blood Urea Nitrogen) là một xét nghiệm máu đo lượng nitơ ure trong máu. Cung cấp thông tin về nồng độ urea nitrogen trong máu, nồng độ urea nitrogen quá cao hoặc quá thấp có thể là dấu hiệu cảnh báo các vấn đề về thận, gan hoặc các tình trạng sức khỏe khác.
Nitơ ure là một sản phẩm thải được tạo ra khi gan phân hủy protein. Thận khỏe mạnh sẽ lọc nitơ ure ra khỏi máu và đào thải nó qua nước tiểu.
Ure được sản xuất tại gan thông qua chu trình Crebs-Henseleit theo cơ chế sau:
Quá trình hình thành ure có thể được tóm tắt bằng sơ đồ sau: Protein → Acid amin → NH3 → Carbamyl phosphate → Citrulin → Arginin → Ure
Khuyến cáo y khoa: Mặc dù một số nơi dùng thuật ngữ “xét nghiệm ure máu” để chỉ xét nghiệm BUN, nhưng cần lưu ý xét nghiệm BUN chỉ đo lường lượng nitơ có trong ure (urea nitrogen), khác với xét nghiệm đo toàn bộ phân tử ure trong máu.
Đối với xét nghiệm ure máu, không cần nhịn ăn trước khi thực hiện nhưng người bệnh nên hạn chế tiêu thụ các loại thực phẩm giàu protein. Quy trình thực hiện xét nghiệm ure máu bao gồm việc lấy mẫu máu từ tĩnh mạch, một thủ thuật nhanh chóng và thường không gây đau đớn. Kết quả xét nghiệm ure máu thường có trong khoảng 30 phút đến 1 giờ.
Xét nghiệm BUN thường được bác sĩ chỉ định trong các trường hợp sau:
Ngoài ra, xét nghiệm BUN còn được sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán một số bệnh lý khác như suy tim sung huyết, tắc nghẽn đường tiết niệu,… Để đánh giá chính xác nhất khả năng loại bỏ chất thải từ máu của thận, bác sĩ thường chỉ định thêm xét nghiệm đo tỷ lệ ước tính độ lọc cầu thận (eGFR).
Ở những người có nguy cơ cao mắc bệnh thận, bác sĩ thường thực hiện đồng thời xét nghiệm creatine cùng với xét nghiệm BUN để đánh giá chức năng thận. Creatine là một chất hóa học được tạo ra từ quá trình chuyển hóa cơ và được vận chuyển đến thận qua máu. Do đó, nồng độ creatine cao trong máu cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo tổn thương thận.
Nếu xét nghiệm máu chỉ được sử dụng để xác định nồng độ urea nitrogen (BUN), bệnh nhân có thể ăn uống bình thường trước khi xét nghiệm, nhưng nên tránh ăn quá nhiều protein. Tuy nhiên, nếu mẫu máu còn được sử dụng cho các xét nghiệm khác, bác sĩ sẽ cung cấp hướng dẫn cụ thể về những điều cần chuẩn bị và kiêng cữ trước khi xét nghiệm.
Quy trình lấy mẫu xét nghiệm BUN bao gồm:
Đối với xét nghiệm nước tiểu (nếu có), mẫu bệnh phẩm sẽ được thu thập trong vòng 24 giờ. Người làm xét nghiệm có thể sinh hoạt bình thường ngay sau khi lấy mẫu.
Xét nghiệm BUN được sử dụng phổ biến ở một số quốc gia như Hoa Kỳ, Mexico, Áo và Đức. Trong khi nhiều quốc gia khác, bao gồm Việt Nam, thường sử dụng xét nghiệm ure thay vì định lượng BUN.
Khi sử dụng đơn vị mmol/l, giá trị Ure sẽ bằng BUN, do đó không gây ra sai lệch trong việc đánh giá kết quả. Tuy nhiên, nếu sử dụng đơn vị mg/dl, giá trị BUN và ure sẽ khác nhau. Vì vậy, nhân viên y tế và bệnh nhân cần nắm được cách chuyển đổi giữa BUN và ure để hiểu chính xác ý nghĩa của xét nghiệm BUN và các chỉ số trong phiếu kết quả.
Hiện nay, kết quả xét nghiệm BUN thường được tính toán dựa trên kết quả xét nghiệm ure toàn phần trong máu. Dưới đây là các công thức chuyển đổi giữa BUN và ure:
Như đã đề cập trước đó, nồng độ ure máu bình thường thường nằm trong khoảng 2,5-7,5 mmol/L, tuy nhiên giá trị này có thể thay đổi trong một số trường hợp.
Dưới đây là nồng độ BUN (tương đương Ure trong máu) và Ure trong nước tiểu ở người khỏe mạnh bình thường:
Nồng độ BUN/Ure trong máu:
Nồng độ Ure trong nước tiểu: 428 – 714 mmol/24 giờ
Kết quả xét nghiệm BUN có thể được biểu thị bằng đơn vị mg/dL (thường dùng ở Mỹ) hoặc mmol/L (được sử dụng rộng rãi trên quốc tế). Dưới đây là phạm vi giá trị nitơ urê máu bình thường:
(Lưu ý: Giá trị cụ thể có thể khác nhau tùy thuộc vào phòng thí nghiệm và độ tuổi của người xét nghiệm. Nồng độ urea nitrogen thường có xu hướng tăng theo tuổi tác, do đó, chỉ số này ở trẻ em thường thấp hơn so với người lớn).
Như đã đề cập, nồng độ urea nitrogen cao thường là dấu hiệu cho thấy chức năng thận đang bị suy giảm. Đặc biệt, nếu kết quả xét nghiệm vượt quá 50 mg/dL (17,85 mmol/L), có thể cảnh báo nguy cơ mắc các bệnh về thận như: viêm vi cầu thận cấp, viêm đài bể thận cấp, hoại tử ống thận cấp, suy thận.
Tuy nhiên, nồng độ BUN tăng cao cũng có thể do nhiều nguyên nhân khác ngoài bệnh thận, bao gồm:
Kết quả xét nghiệm BUN thấp hơn mức bình thường có thể là dấu hiệu của tổn thương gan hoặc liên quan đến chế độ ăn uống. Các nguyên nhân có thể bao gồm:
Dựa trên tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện thêm các xét nghiệm máu hoặc nước tiểu khác ngoài xét nghiệm BUN. Điều này giúp chẩn đoán chính xác các vấn đề bất thường ở thận hoặc gan, từ đó đưa ra kế hoạch điều trị phù hợp và kịp thời.
Khuyến cáo y khoa: Các bài viết của Phòng khám Đa khoa Phương Nam chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.