Tác giả: Nguyễn Hương Ngày đăng: Tháng 2 28, 2025

Bác sĩ tư vấn Y khoa

Bác sĩ Nhãn khoa

Giác mạc là một phần quan trọng của mắt có vai trò như thấu kính hội tụ đưa hình ảnh lên võng mạc để chúng ta nhìn thấy sự vật. Bên cạnh đó, giác mạc còn bảo vệ mắt khỏi vi khuẩn, khói bụi, lọc ra một số tia cực tím (UV) trong ánh sáng mặt trời, giúp bảo vệ võng mạc và thủy tinh thể khỏi tổn thương. Vậy giác mạc là gì? Giác mạc có cấu tạo và chức năng như thế nào?

Mục Lục Bài Viết

1 Giác mạc mắt là gì?
2 Cấu tạo của giác mạc mắt
3 Chức năng của giác mạc
4 Giác mạc hoạt động trong hệ thống như thế nào?
5 Các bệnh lý thường gặp ở giác mạc
6 Dấu hiệu tình trạng giác mạc cần gặp bác sĩ?
7 Biến chứng rủi ro khi giác mạc mắt bị ảnh hưởng
8 Các phương pháp chẩn đoán và khám giác mạc
9 Chăm sóc giác mạc như thế nào?
10 Điều trị các bệnh liên quan tới giác mạc

Giác mạc mắt là gì?

Giác mạc (Cornea hay lòng đen) là lớp màng ngoài cùng, chiếm 1/5 diện tích trước của lớp vỏ nhãn cầu. Giác mạc có chức năng bảo vệ nhãn cầu khỏi bụi bẩn, vi khuẩn và các yếu tố ngoại lai khác, đồng thời giúp kiểm soát ánh sáng hội tụ đi vào mắt. Do vị trí nằm ngoài cùng và cấu trúc khá mỏng nên giác mạc rất dễ bị tổn thương.

Cấu tạo của giác mạc mắt

Giác mạc là một cấu trúc đặc biệt của mắt, được cấu tạo từ protein và tế bào, nhưng lại không có mạch máu, điều này khác biệt so với phần lớn các mô khác trong cơ thể. Những mạch máu có thể che mờ giác mạc, khiến giác mạc không thể khúc xạ ánh sáng đúng cách và có thể ảnh hưởng xấu đến thị lực. Bởi không có mạch máu cung cấp chất dinh dưỡng trong giác mạc nên nước mắt và thủy dịch ở tiền phòng có vai trò cung cấp chất dinh dưỡng cho giác mạc.

Giác mạc cấu tạo gồm 5 lớp thực hiện chức năng bảo vệ nhãn cầu, kiểm soát và hội tụ ánh sáng đi vào mắt: lớp Bowman, nhu mô, biểu mô, màng Descemet và nội mô.

Lớp biểu mô là lớp đầu tiên bao phủ giác mạc, có chức năng hấp thụ chất dinh dưỡng và oxy từ nước mắt để truyền đến các phần còn lại của giác mạc. Ngoài ra, lớp biểu mô còn chứa các đầu dây thần kinh tự do và đóng vai trò như một rào cản ngăn chặn vật lạ xâm nhập vào mắt.

Giác mạc có khả năng tự phục hồi nhanh chóng đối với những vết trầy xước nhỏ. Tuy nhiên, khi bị trầy xước sâu, có thể để lại sẹo trên giác mạc, làm mất đi độ trong suốt và dẫn đến suy giảm thị lực.

Chức năng của giác mạc

Giác mạc phối hợp cùng với hốc mắt, mi mắt và củng mạc để bảo vệ bề mặt nhãn cầu, ngăn chặn các tác nhân có hại như vi trùng, bụi và các yếu tố khác xâm nhập vào nhãn cầu.
Giác mạc hoạt động như một thấu kính, có chức năng kiểm soát và hội tụ các tia sáng vào mắt, chiếm đến 2/3 công suất khúc xạ của nhãn cầu. Để tạo ra thị giác rõ nét, các tia sáng đến bề mặt nhãn cầu cần được giác mạc và thủy tinh thể hội tụ chính xác lên võng mạc, sau đó võng mạc sẽ chuyển đổi các tia sáng thành xung thần kinh và truyền đến não để nhận biết hình ảnh.
Giác mạc còn đóng vai trò như một bộ lọc tự nhiên, có khả năng sàng lọc các tia cực tím (UV) có hại cho mắt, từ đó bảo vệ thủy tinh thể và võng mạc khỏi những tổn thương do tia UV gây ra.

Giác mạc hoạt động trong hệ thống như thế nào?

Phần trước của mắt được trang bị một hệ thống thấu kính gồm giác mạc, đồng tử và thủy tinh thể. Khi ánh sáng đi vào mắt, nó sẽ được khúc xạ qua giác mạc và thủy tinh thể, sau đó tập trung vào võng mạc của mắt.

Tại võng mạc, các tế bào cảm thụ ánh sáng sẽ chuyển đổi tín hiệu ánh sáng thành tín hiệu thần kinh. Những tín hiệu này được truyền đến não thông qua hệ thống thần kinh thị giác và được não bộ xác định thành hình ảnh. Đây chính là cách các bộ phận của mắt phối hợp một cách nhịp nhàng để giúp chúng ta nhìn thấy sự vật.

Các bệnh lý thường gặp ở giác mạc

Giác mạc cũng có thể mắc phải nhiều bệnh lý khác nhau, ảnh hưởng đến thị lực và sức khỏe của mắt. Dưới đây là một số bệnh lý thường gặp ở giác mạc:

*Giác mạc rất dễ bị tổn thương và mắc các bệnh lý khác nhau.*

Viêm giác mạc: bao gồm viêm loét giác mạc nông và viêm giác mạc nhu mô sâu, là tình trạng giác mạc bị tổn thương do nhiều nguyên nhân khác nhau. Các chấn thương như rách hoặc xước giác mạc, hoặc sự tác động của dị vật (như lông xiêu, lông quặm, sạn vôi), có thể tạo điều kiện cho vi sinh vật xâm nhập vào giác mạc. Sự xâm nhập này gây ra tổn thương và hoại tử mô, dẫn đến viêm giác mạc.
Xước giác mạc: có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó phổ biến nhất là do vô tình chọc tay vào mắt hoặc dụi mắt liên tục khi có vật thể lạ như cát, bụi rơi vào. Khi bị xước giác mạc, mắt sẽ trở nên rất nhạy cảm với ánh sáng và gây ra cảm giác khó chịu cho người bệnh.
Khô mắt: Để biểu mô giác mạc có thể hoạt động bình thường, mắt cần được cung cấp đủ nước. Nước mắt đóng vai trò quan trọng trong việc bôi trơn bề mặt mắt và hỗ trợ biểu mô hấp thụ oxy từ không khí. Khi mắt bị khô, người bệnh sẽ cảm thấy đau đớn và thị lực có thể bị ảnh hưởng.
Nhiễm trùng: Khi giác mạc bị tổn thương, các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn, nấm và ký sinh trùng có thể dễ dàng xâm nhập vào mắt và gây nhiễm trùng. Một ví dụ điển hình là bệnh viêm giác mạc do nhiễm ký sinh trùng acanthamoeba, đây là một biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra khi giác mạc bị tổn thương.
Chấn thương giác mạc: Do giác mạc nằm ở vị trí ngoài cùng của mắt nên rất dễ tiếp xúc với các dị vật từ môi trường bên ngoài. Điều này có thể dẫn đến nhiều tổn thương khác nhau như trầy xước, rách giác mạc, loét giác mạc hoặc bào mòn giác mạc.
Bỏng giác mạc: Giác mạc cũng rất nhạy cảm và dễ bị tổn thương do nhiệt độ, gây ra tình trạng bỏng giác mạc. Nguyên nhân gây bỏng giác mạc có thể đến từ nhiệt độ cao, tia cực tím, hoặc do tiếp xúc với các hóa chất ở dạng lỏng hoặc khí bắn vào mắt.
Loạn dưỡng giác mạc: Có một nhóm bệnh ảnh hưởng đến cấu trúc và cách thức hoạt động của giác mạc được gọi chung là “loạn dưỡng giác mạc”. Thuật ngữ này bao gồm hơn 20 loại bệnh khác nhau, trong đó có các bệnh phổ biến như loạn dưỡng giác mạc hình chóp và chứng loạn dưỡng Fuchs.

Ngoài những bệnh lý kể trên, khi giác mạc bị ảnh hưởng còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm khác cho mắt. Các biến chứng này bao gồm tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, bong giác mạc và nhiều vấn đề khác có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực.

Dấu hiệu tình trạng giác mạc cần gặp bác sĩ?

Giác mạc là một phần quan trọng của mắt, vì vậy việc nhận biết và xử lý kịp thời các dấu hiệu bất thường là rất quan trọng để bảo vệ thị lực. Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy tình trạng giác mạc của bạn có thể cần đến sự can thiệp của bác sĩ:

*Nếu bạn gặp bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở mắt, hãy đến gặp bác sĩ nhãn khoa để được thăm khám và điều trị*

Thay đổi thị lực: nhìn đôi, giảm thị lực hoặc hình ảnh bị méo mó;
Thay đổi thị lực đột ngột;
Cảm giác cộm, khó chịu như có dị vật trong mắt;
Đau mắt;
Chảy nhiều nước mắt;
Sợ ánh sáng (nhạy cảm với ánh sáng);
Đỏ hoặc kích ứng mắt;
Chảy máu hoặc mủ từ mắt;
Xuất hiện vết thủng, rách hoặc vết thương trên giác mạc.

Biến chứng rủi ro khi giác mạc mắt bị ảnh hưởng

Đối với những tổn thương hoặc vết trầy xước nhỏ trên giác mạc, các tế bào biểu mô khỏe mạnh của mắt có khả năng phục hồi nhanh chóng. Quá trình này giúp ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng và hạn chế ảnh hưởng đến thị lực. Khi vết thương nông, giác mạc thường có thể hồi phục hoàn toàn, hoặc nếu có để lại sẹo thì cũng rất mỏng và ít ảnh hưởng.

Ngược lại, khi tổn thương xảy ra ở lớp sâu của giác mạc, người bệnh thường gặp phải nhiều triệu chứng nghiêm trọng như đau nhức dữ dội, thị lực mờ, chảy nước mắt liên tục, đỏ mắt và tăng nhạy cảm với ánh sáng. Những tổn thương sâu này có nguy cơ cao để lại sẹo dày, gây suy giảm thị lực đáng kể và trong nhiều trường hợp, bệnh nhân có thể phải can thiệp bằng phương pháp ghép giác mạc.

Các phương pháp chẩn đoán và khám giác mạc

Sau khi thăm khám lâm sàng, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện thêm các xét nghiệm để đánh giá chính xác mức độ tổn thương của mắt.

Chuyển động mắt: Bác sĩ sẽ di chuyển một vật và yêu cầu bệnh nhân chỉ dùng mắt để theo dõi, giữ nguyên vị trí cổ.
Thị lực: Bảng Snellen, một công cụ đo thị lực tiêu chuẩn, bao gồm các hàng chữ cái có kích thước giảm dần. Bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân ngồi ở một khoảng cách quy định và đọc các chữ cái từ trên xuống dưới để đánh giá khả năng nhìn rõ của mắt.
Tật khúc xạ: Khám khúc xạ giúp xác định xem mắt có hoạt động bình thường hay cần điều chỉnh kính. Bác sĩ nhãn khoa sử dụng máy đo khúc xạ tự động để đánh giá khả năng điều tiết của mắt. Nếu phát hiện tật khúc xạ, bác sĩ sẽ điều chỉnh tròng kính phù hợp.
Trường thị giác: Trong quá trình khám mắt, bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra trường thị giác để đánh giá thị lực ngoại vi của người bệnh. Khi thực hiện bài kiểm tra này, người bệnh được yêu cầu nhìn vào một dụng cụ đặc biệt và nhấn nút mỗi khi nhận thấy ánh sáng nhấp nháy. Ngoài ra, người bệnh cần giữ đầu cố định, che một bên mắt và báo hiệu khi nhìn thấy chuyển động của bàn tay bác sĩ.
Màu sắc: Để đánh giá khả năng nhận biết màu sắc, bác sĩ sẽ sử dụng bảng hình chấm đa màu Ishihara. Bài kiểm tra này có thể phát hiện những trường hợp mất khả năng nhận biết một số màu sắc cụ thể, khi đó người bệnh sẽ không thể hoàn thành được bài kiểm tra.
Khám mắt: Trong quá trình khám, bác sĩ sử dụng đèn khe để kiểm tra các bộ phận bên trong mắt như giác mạc, mống mắt, thủy tinh thể và khoang trước mắt. Nếu nghi ngờ có bất thường, bác sĩ có thể sử dụng thêm thuốc nhỏ mắt huỳnh quang để phát hiện các tổn thương, dị vật hoặc dấu hiệu nhiễm trùng trên giác mạc.
Võng mạc: Việc khám võng mạc được thực hiện để kiểm tra phần sau của mắt, bao gồm dây thần kinh thị giác và võng mạc. Trong quá trình này, bác sĩ sẽ nhỏ thuốc để giãn đồng tử, sau đó sử dụng các công cụ như đèn khe, kính soi đáy mắt hoặc đèn sáng đeo trên đầu để kiểm tra. Tuy nhiên, thuốc nhỏ mắt có thể gây ra một số tác dụng phụ như làm mờ tầm nhìn và tăng độ nhạy cảm với ánh sáng trong một khoảng thời gian nhất định sau khi khám.
Đo nhãn áp: Cuối cùng, bác sĩ nhãn khoa sẽ đo áp suất bên trong mắt bằng áp kế. Trước khi thực hiện thủ thuật này, bác sĩ có thể nhỏ thuốc gây tê vào mắt.

Chăm sóc giác mạc như thế nào?

Cách tốt nhất để bảo vệ giác mạc khỏi tổn thương và các biến chứng nghiêm trọng là khám mắt định kỳ và đi khám ngay khi có bất kỳ triệu chứng bất thường nào ở mắt.

Khám mắt định kỳ: khám mắt định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề ảnh hưởng đến giác mạc và sức khỏe tổng thể của mắt, ngay cả trước khi các triệu chứng.
Rửa tay thường xuyên: Giúp loại bỏ các tác nhân gây kích ứng, vi trùng, vi khuẩn và các vi sinh vật ngoại lai có hại khác, từ đó bảo vệ và tăng cường sức đề kháng cho mắt.
Không dùng chung mỹ phẩm và vật dụng cá nhân: Để bảo vệ mắt, cần tránh dùng chung mỹ phẩm và các vật dụng cá nhân liên quan đến mắt để ngăn ngừa lây nhiễm. Đặc biệt, người đeo kính áp tròng cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn sử dụng và bảo quản để tránh nhiễm trùng, biến chứng nghiêm trọng, thậm chí mất thị lực vĩnh viễn do kính tiếp xúc trực tiếp với giác mạc.
Hạn chế chạm vào mắt: Hạn chế dụi hoặc chạm mạnh vào mắt để tránh gây tổn thương, trầy xước giác mạc hoặc làm xê dịch bề mặt giác mạc.

Điều trị các bệnh liên quan tới giác mạc

Việc điều trị các bệnh liên quan đến giác mạc phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến:

Thuốc

Nhiều bệnh giác mạc, đặc biệt là nhiễm trùng, có thể được điều trị bằng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và loại bệnh, thuốc có thể được sử dụng dưới dạng bôi trực tiếp như thuốc mỡ, thuốc nhỏ mắt, hoặc dùng đường uống như viên nén hoặc dung dịch.

Đeo miếng che mắt

Trong một số trường hợp xước giác mạc, bác sĩ có thể khuyên dùng miếng che mắt để thúc đẩy quá trình hồi phục bằng cách hạn chế tác động của mí mắt lên giác mạc. Các phương pháp điều trị chuyên sâu hơn bao gồm sử dụng kính áp tròng scleral, kính áp tròng thông thường và ghép màng ối.

Liệu pháp laser

Liệu pháp laser thường được sử dụng trong phẫu thuật điều chỉnh tật khúc xạ, giúp thay đổi hình dạng giác mạc để cải thiện khả năng hội tụ ánh sáng của mắt.

Phẫu thuật

Các phương pháp phẫu thuật mắt phổ biến bao gồm:

Phẫu thuật tạo hình mí mắt là phương pháp được thực hiện để điều trị tình trạng sụp mí mắt. Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ sẽ tạo một hoặc nhiều vết rạch nhỏ để loại bỏ phần da, cơ dư thừa, đồng thời có thể loại bỏ hoặc định vị lại phần mỡ để đạt được kết quả tối ưu.
Đục thủy tinh thể là tình trạng xuất hiện vùng đục trong thủy tinh thể, gây cản trở khả năng nhìn rõ của người bệnh. Để điều trị tình trạng này, bác sĩ sẽ tiến hành phẫu thuật để loại bỏ thủy tinh thể bị đục và thay thế bằng một thủy tinh thể nhân tạo phù hợp.
Điều trị bệnh tăng nhãn áp: bác sĩ chèn một ống shunt nhỏ vào lòng trắng mắt để giúp thoát chất lỏng dư thừa, từ đó giảm áp lực trong mắt. Phương pháp thứ hai là phẫu thuật cắt bè củng mạc, trong đó bác sĩ tạo một lỗ nhỏ trên củng mạc mắt, dưới mí mắt để tạo đường dẫn lưu cho dịch trong mắt.
Phẫu thuật LASIK là kỹ thuật sử dụng tia laser để thay đổi hình dạng giác mạc, nhằm điều chỉnh tầm nhìn cho người bị cận thị, viễn thị hoặc loạn thị. Đối với những bệnh nhân bị khô mắt hoặc có giác mạc mỏng, phẫu thuật cắt giác mạc bằng quang học (PRK) có thể được sử dụng như một phương pháp thay thế cho LASIK.
Phẫu thuật võng mạc được thực hiện để sửa chữa các tổn thương hoặc bong võng mạc. Bác sĩ có thể sử dụng nhiều phương pháp khác nhau như: sử dụng đầu dò đông lạnh (cryopexy) hoặc chiếu tia laser để tạo vết bỏng nhỏ (quang đông) nhằm khắc phục vết rách và cố định võng mạc; phẫu thuật ấn độn củng mạc, trong đó bác sĩ khâu một miếng độn vào củng mạc để đẩy võng mạc vào thành mắt và giảm lực co kéo của dịch kính; phẫu thuật áp võng mạc bằng hơi, bằng cách bơm bóng khí vào khoang dịch kính để đẩy vùng võng mạc bị thủng về thành mắt; và phẫu thuật cắt dịch kính, trong đó bác sĩ loại bỏ một phần dịch kính để tiếp cận võng mạc tốt hơn và tạo không gian cho bóng hơi, phương pháp này thường được kết hợp với ấn độn củng mạc.
Phẫu thuật cơ mắt: Lác mắt là tình trạng hai mắt không thể di chuyển đồng bộ với nhau, khi đó một mắt có thể bị lệch vào trong, ra ngoài, lên trên hoặc xuống dưới. Trong trường hợp các phương pháp điều trị khác không mang lại hiệu quả, bác sĩ sẽ tiến hành phẫu thuật cơ mắt để đưa cơ về vị trí thích hợp. Các kỹ thuật được sử dụng có thể là làm suy yếu hoặc tăng cường cơ mắt, bằng cách loại bỏ một phần cơ hoặc gắn thêm cơ vào một vị trí khác trong mắt.

Ghép giác mạc hoặc đặt giác mạc nhân tạo

Một số bệnh có thể gây tổn thương hoặc làm mờ đục giác mạc. Trong trường hợp nghiêm trọng, phẫu thuật thay thế giác mạc có thể là cần thiết.

Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ sử dụng dụng cụ chuyên dụng để giữ cho mắt mở, sau đó loại bỏ phần giác mạc bị tổn thương và thay thế bằng mô khỏe mạnh từ người hiến tặng. Bác sĩ có thể lựa chọn giữa phẫu thuật ghép giác mạc toàn phần (tạo hình giác mạc xuyên thấu) hoặc ghép giác mạc từng lớp (tạo hình giác mạc dạng phiến).

Giác mạc mắt là một cấu trúc phức tạp và dễ bị tổn thương. Việc hiểu rõ về cấu tạo và chức năng của giác mạc sẽ giúp chúng ta có ý thức hơn trong việc bảo vệ đôi mắt của mình. Nếu bạn có bất kỳ vấn đề nào liên quan đến giác mạc mắt, hãy đến ngay các cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Khuyến cáo y khoa: Các bài viết của Phòng khám Đa khoa Phương Nam chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.

Nguồn tham khảo: Eye surgery – Types, recovery, & Risks | Made for this moment. (n.d.). Made for This Moment | Anesthesia, Pain Management & Surgery. https://www.asahq.org/madeforthismoment/preparing-for-surgery/procedures/eye-surgery/

Đánh giá bài viết

Bài viết này có hữu ích với bạn không?

56 lượt đọc

Giờ làm việc

Thứ 2 - Chủ Nhật

Thời gian: 07h00p - 18h00p

Giác mạc: Cấu tạo, chức năng và các bệnh lý