Tiêm vacxin là gì? Lợi ích, quy trình, lịch tiêm và những lưu ý quan trọng

Trang chủ > Chuyên khoa > Khoa khác > Y học dự phòng > Tiêm vacxin là gì? Lợi ích, quy trình, lịch tiêm và những lưu ý quan trọng

Tác giả: ngocdo Ngày đăng: Tháng chín 24, 2024

Vacxin luôn rất quan trọng trong việc giúp cơ thể chống lại bệnh tật và nâng cao miễn dịch cộng đồng. Thế nhưng, có bao giờ bạn tự hỏi tiêm vắc xin là gì và tại sao nó lại quan trọng đến vậy chưa? Đừng lo, Đa khoa Phương Nam sẽ giải thích chi tiết nhất trong bài viết này nhé!

Vắc Xin là gì?

Vắc xin đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống hiện đại, giúp bảo vệ sức khỏe con người trước hàng loạt bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Vậy, vắc xin là gì và tại sao chúng ta cần quan tâm đến nó? Để hiểu rõ hơn về cách mà những “chiến binh thầm lặng” này hoạt động, hãy cùng khám phá chi tiết từ định nghĩa, cơ chế hoạt động đến lịch sử phát triển của vắc xin dưới đây.

Vacxin là một chế phẩm sinh học giúp bảo vệ sức khỏe cho cá nhân và cộng đồng
Vacxin là một chế phẩm sinh học giúp bảo vệ sức khỏe cho cá nhân và cộng đồng

Định nghĩa vắc xin

Vắc xin là một chế phẩm sinh học được tạo ra từ các thành phần của virus hoặc vi khuẩn gây bệnh. Những thành phần này có thể là toàn bộ vi sinh vật đã được làm suy yếu hoặc chết đi, hoặc chỉ là một phần protein của chúng. 

Vacxin được tạo ra để giúp cơ thể chúng ta chống lại các bệnh truyền nhiễm. Dễ hiểu hơn, có thể coi vắc xin như một “bài tập” cho hệ miễn dịch. Khi chúng ta tiêm vắc xin, cơ thể sẽ được tập dượt để nhận diện các loại vi khuẩn hoặc virus gây bệnh mà không cần phải nhiễm bệnh thật. 

Điều này rất quan trọng, vì nó giúp chúng ta phòng tránh các bệnh nguy hiểm mà không phải chịu hậu quả quá nghiêm trọng. Lý do vì sao vắc xin lại cần thiết đến như vậy? Vì một số bệnh truyền nhiễm có thể lây lan rất nhanh và gây nguy hiểm đến tính mạng, như sởi, bại liệt hay cúm nặng. Vắc xin sẽ giúp chúng ta chủ động ngăn chặn, bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

Cách thức hoạt động của vắc xin

Vắc xin là một phương pháp kích hoạt hệ miễn dịch, nhưng thay vì gây nhiễm trùng thật, thì nó sử dụng các tác nhân gây bệnh đã bị làm suy yếu hoặc vô hiệu hóa để “đánh lừa” hệ miễn dịch. Các thành phần của vắc xin bao gồm các kháng nguyên, thường là protein hoặc mảnh nhỏ từ virus hoặc vi khuẩn. 

Vacxin sẽ giúp cơ thể tập dợt cách phòng chống virus gây bệnh từ đó đảm bảo cơ thể luôn khỏe mạnh trước những làn sóng dịch bệnh truyền nhiễm
Vacxin sẽ giúp cơ thể tập dợt cách phòng chống virus gây bệnh từ đó đảm bảo cơ thể luôn khỏe mạnh trước những làn sóng dịch bệnh truyền nhiễm

Khi được tiêm vào cơ thể, các kháng nguyên này sẽ khiến hệ miễn dịch nghĩ rằng cơ thể đang bị tấn công. Từ đó, hệ miễn dịch sẽ bắt đầu sản xuất ra các tế bào miễn dịch đặc hiệu và kháng thể để tiêu diệt mầm bệnh. 

Một yếu tố cũng không kém phần quan trọng trong cơ chế hoạt động này là đó chính là sự “ghi nhớ” của hệ miễn dịch. Sau khi tiếp xúc với kháng nguyên từ vắc xin, hệ miễn dịch không chỉ phản ứng tạm thời mà còn lưu trữ thông tin về tác nhân này. Nhờ đó, nếu trong tương lai, cơ thể tiếp xúc với virus hoặc vi khuẩn thật, các tế bào miễn dịch sẽ ngay lập tức nhận ra và tấn công chúng một cách nhanh chóng và hiệu quả, ngăn chặn bệnh bùng phát.

Ngoài ra, khi một số lượng lớn người trong cộng đồng được tiêm chủng, họ sẽ ít có khả năng mắc bệnh. Điều này giúp tạo ra một “lá chắn miễn dịch” trong xã hội, được gọi là miễn dịch cộng đồng. Khi đạt được miễn dịch cộng đồng, ngay cả những người không thể tiêm vắc xin do tình trạng sức khỏe yếu hoặc độ tuổi quá nhỏ cũng được bảo vệ, vì virus hoặc vi khuẩn không còn khả năng lây lan rộng rãi nữa.

Vắc xin sẽ phát huy hết tác dụng khi được tiêm cho các nhóm đối tượng cụ thể có nguy cơ cao mắc bệnh hoặc có thể truyền bệnh cho người khác. Dưới đây là một số nhóm đối tượng chính mà vắc xin có hiệu quả cao nhất.

Những đối tượng cần tiêm vacxin:

  • Trẻ em
  • Người cao tuổi
  • Phụ nữ mang thai
  • Người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc bị bệnh mãn tính
  • Nhân viên y tế và những người làm việc trong môi trường nguy cơ cao

Lịch sử phát triển của vắc xin

Cuối thế kỷ 18, bác sĩ người Anh Edward Jenner phát minh ra loại vắc xin đầu tiên để chống lại bệnh đậu mùa. Năm 1796, Jenner đã tiêm dịch từ mụn đậu của người bị nhiễm bệnh đậu bò vào cơ thể một cậu bé. Kết quả là cậu bé phát triển khả năng miễn dịch với bệnh đậu mùa. Đến thế kỷ 20, các nhà khoa học như Louis Pasteur – người phát minh vắc xin chống lại bệnh dại và Jonas Salk – vắc xin phòng bệnh bại liệt đã đạt được những thành tựu to lớn trong việc phát triển các loại vắc xin mới góp phần giảm đáng kể tỷ lệ tử vong và lây lan của các bệnh truyền nhiễm, từng gây ra những đại dịch toàn cầu.

Nhờ vắc xin, các bệnh như đậu mùa đã được xóa sổ hoàn toàn trên toàn thế giới vào năm 1980, theo tuyên bố của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Các bệnh khác như bại liệt, sởi và viêm gan B cũng đã bị đẩy lùi đáng kể, góp phần cứu sống hàng triệu người mỗi năm. Hơn nữa, với sự phát triển của công nghệ y học, vắc xin ngày càng được cải tiến về mặt an toàn và hiệu quả. 

Từ việc sử dụng virus sống giảm độc lực đến công nghệ vắc xin mRNA trong đại dịch COVID-19, ngành khoa học đã và đang tiếp tục mở rộng phạm vi bảo vệ của vắc xin trước nhiều loại bệnh mới.

Những bước tiến này không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn tạo ra những chiến lược y tế toàn cầu, giúp bảo vệ cả những cộng đồng chưa thể tiếp cận đầy đủ dịch vụ y tế. Từ đó góp phần nâng cao tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của con người trên khắp thế giới như hiện tại.

Lợi ích của tiêm chủng

Tiêm chủng không chỉ đơn giản là một mũi tiêm để phòng bệnh, mà còn là lá chắn bảo vệ toàn diện cho sức khỏe của bạn và cả cộng đồng xung quanh. Vắc xin đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh tật, giảm thiểu tử vong, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là những lợi ích của việc tiêm chủng mà mọi người nên biết.

Lợi ích lớn nhất của tiêm chủng là bảo vệ sức khỏe và tạo ra miễn dịch cộng đồng
Lợi ích lớn nhất của tiêm chủng là bảo vệ sức khỏe và tạo ra miễn dịch cộng đồng

Phòng ngừa bệnh truyền nhiễm

Vắc xin được phát triển với mục đích chính là giúp cơ thể phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Khi tiêm vắc xin, cơ thể sẽ được tiếp xúc với một phiên bản yếu hoặc đã được vô hiệu hóa của mầm bệnh. Từ đó sẽ giúp ngăn ngừa các bệnh lây qua đường hô hấp, tiêu hóa hay tiếp xúc trực tiếp, như sởi, bạch hầu, hoặc ho gà.

Điều quan trọng là, vắc xin không chỉ giúp phòng bệnh cho người tiêm, mà còn hạn chế sự lây lan trong cộng đồng. Vì thế bạn có thể hiểu đơn giản là khi tỷ lệ tiêm chủng cao, khả năng bùng phát dịch bệnh sẽ giảm, đặc biệt đối với những người không thể tiêm vắc xin vì lý do y tế.

Giảm nguy cơ tử vong và biến chứng

Tiêm vắc xin giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm nghiêm trọng và đặc biệt là hạn chế nguy cơ tử vong, biến chứng do các bệnh này gây ra. Ví dụ, trước khi có vắc xin, bệnh sởi từng gây ra hàng nghìn ca tử vong và biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi,  tổn thương não. Nhưng nhờ vắc xin, số ca mắc, số ca tử vong do sởi đã giảm đáng kể.

Tương tự, các loại vắc xin như vắc xin phòng bại liệt, viêm não Nhật Bản, và cúm cũng giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ biến chứng nặng hoặc tử vong. Vắc xin không chỉ bảo vệ chúng ta khỏi các triệu chứng bệnh cấp tính mà còn giúp phòng ngừa các biến chứng lâu dài, chẳng hạn như tàn tật do bại liệt hoặc suy giảm chức năng gan do viêm gan B.

Bảo vệ sức khỏe cộng đồng

Một trong những lợi ích quan trọng nhất của tiêm chủng là bảo vệ sức khỏe cộng đồng thông qua khái niệm miễn dịch cộng đồng. Khi phần lớn dân số được tiêm chủng, mầm bệnh không có đủ “điểm dừng” để lây lan. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người không thể tiêm vắc xin như trẻ sơ sinh, người lớn tuổi, hoặc những người có hệ miễn dịch suy yếu. Họ sẽ được che chở, bao bọc bởi sự miễn dịch của những người xung quanh, giảm thiểu nguy cơ nhiễm bệnh.

Miễn dịch cộng đồng giúp ngăn ngừa sự bùng phát của các dịch bệnh trên diện rộng, từ đó làm giảm áp lực lên hệ thống y tế, giúp duy trì sức khỏe ổn định cho cả xã hội. Đây là lý do vì sao tiêm chủng không chỉ là bảo vệ cá nhân mà còn là trách nhiệm đối với cộng đồng.

Quá trình tiêm vắc xin

Mọi người biết đấy, tiêm chủng không hề đau đớn và thời gian cũng rất nhanh chóng. Nhưng việc tiêm vắc xin không chỉ đơn giản là đến tiêm rồi về, mà cần phải thực hiện theo một quá trình có các bước rõ ràng, đảm bảo an toàn cho người tiêm. Vậy, quá trình này diễn ra như thế nào? Cùng xem các bước cơ bản dưới đây để hiểu rõ hơn.

Quy trình tiêm vacxin khá nhanh chóng và đơn giản nhưng cần đủ bước để an toàn cho cơ thể
Quy trình tiêm vacxin khá nhanh chóng và đơn giản nhưng cần đủ bước để an toàn cho cơ thể

5 bước tiêm chủng:

  • Bước 1: Đăng ký tiêm: Bạn cần đăng ký trước tại các cơ sở y tế để sắp xếp lịch tiêm. Có thể đăng ký online hoặc gọi hotline để thuận tiện hơn.
  • Bước 2: Tư vấn trước tiêm: Trước khi bắt đầu vào quá trình tiêm, nhân viên y tế sẽ hỏi và kiểm tra tình trạng sức khỏe của bạn, tham khảo về tiền sử dị ứng để đảm bảo bạn đủ điều kiện tiêm.
  • Bước 3: Tiêm vắc xin: Vắc xin sẽ được tiêm theo đúng loại, đúng liều lượng đã chỉ định.
  • Bước 4: Theo dõi sau tiêm: Sau khi tiêm, bạn sẽ được theo dõi tại chỗ trong khoảng 15 – 30 phút để kịp thời xử lý các phản ứng phụ, nếu có xảy ra bất kỳ điều gì thì sẽ có chuyên viên y tế xử lý ngay lập tức.
  • Bước 5: Chăm sóc sau tiêm: Thông thường, sau khi tiêm cơ thể sẽ có một chút phản ứng từ nhẹ đến vừa, tùy theo thể trạng của cơ thể và tùy loại vacxin. Vậy nên, bạn cần tự theo dõi sức khỏe tại nhà đồng thời báo ngay cho bác sĩ nếu có dấu hiệu bất thường.

Lịch tiêm chủng vắc xin phổ biến

Việc tiêm chủng chưa bao giờ là vấn đề thừa thải, bởi nó là một trong những cách quan trọng nhằm đảm bảo sức khỏe và phòng bệnh cho mọi lứa tuổi. Tuy nhiên, mọi người cần lưu ý một điểm đó là mỗi giai đoạn lại có những loại vắc xin cần thiết khác nhau. Để dễ theo dõi, Đa khoa Phương Nam đã tổng hợp những vắc xin quan trọng và bắt buộc trong bảng dưới đây để giúp bạn nắm rõ hơn lịch tiêm chủng cần thiết cho bản thân và gia đình.

Lịch tiêm chủng sẽ khác nhau tùy vào độ tuổi và từng loại vacxin
Lịch tiêm chủng sẽ khác nhau tùy vào độ tuổi và từng loại vacxin
ĐỐI TƯỢNG TIÊM LOẠI VẮC XIN GHI CHÚ
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ Vắc xin viêm gan B Tiêm ngay sau khi sinh
Vắc xin lao (BCG) Tiêm trong tháng đầu sau sinh
Vắc xin 6 trong 1 (bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib, viêm gan B) Tiêm từ 2 tháng tuổi, nhắc lại đúng lịch
Vắc xin sởi, quai bị, rubella (MMR) Tiêm lúc 12 tháng tuổi, nhắc lại ở 4-6 tuổi
Vắc xin phế cầu (PCV) Bắt đầu từ 2 tháng tuổi
Người lớn Vắc xin cúm Tiêm nhắc lại hàng năm
Vắc xin HPV (phòng ung thư cổ tử cung) Tiêm cho nữ giới từ 9-26 tuổi
Vắc xin viêm gan A và B Đặc biệt quan trọng cho những ai chưa tiêm lúc nhỏ
Phòng bệnh truyền nhiễm đặc biệt Vắc xin COVID-19 Tiêm nhắc lại theo khuyến cáo của Bộ Y tế
Vắc xin viêm não Nhật Bản Khuyến cáo tiêm cho trẻ em và người ở vùng có dịch
Vắc xin thủy đậu Tiêm trước mùa dịch để phòng bệnh

 

Đây là bảng tham khảo một số loại vắc xin quan trọng, cần thiết dành cho 3 nhóm đối tượng cụ thể. Hy vọng bảng trên sẽ giúp bạn dễ dàng theo dõi và tiêm chủng đúng lịch để bảo vệ sức khỏe của cả gia đình.

Những thắc mắc thường gặp về tiêm Vắc Xin

Mặc dù tác dụng, lợi ích của việc tiêm vacxin luôn được phổ biến rộng rãi trên tất cả các phương tiện truyền thông, báo đài thế nhưng khi nói đến tiêm vắc xin, chắc chắn nhiều người vẫn còn có nhiều thắc mắc cần được giải đáp. Dưới đây là những câu hỏi thường gặp và Đa khoa Phương Nam sẽ giúp bạn giải đáp nhé.

Khi đi tiêm chủng, mọi người nên tham khảo sự tư vấn của bác sĩ để đảm bảo an toàn, yên tâm hơn
Khi đi tiêm chủng, mọi người nên tham khảo sự tư vấn của bác sĩ để đảm bảo an toàn, yên tâm hơn

Câu hỏi 1: Tiêm vắc xin có đau không?

Tiêm vắc xin có thể gây ra cảm giác đau nhẹ hoặc không đau, tùy thuộc vào từng người và từng vị trí tiêm. Nhưng cơ bản là kim tiêm rất nhỏ nên bạn sẽ chỉ cảm thấy như một cú chích nhẹ trên da. Cảm giác đau có thể xuất hiện trong vài giây hoặc vài phút sau tiêm, nhưng nhanh chóng biến mất. Một số người có thể cảm thấy vùng da xung quanh chỗ tiêm hơi nhức hoặc tê trong vài giờ sau đó, nhưng cũng không quá đáng lo đâu nhé.

Câu hỏi 2: Tiêm vắc xin có an toàn không?

Tiêm vắc xin được xem là một trong những biện pháp hiệu quả, an toàn nhất để phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. An toàn là vì trước khi được đưa vào sử dụng, vacxin phải trải qua quá trình kiểm tra nghiêm ngặt với nhiều giai đoạn thử nghiệm lâm sàng trên người. Sau khi được cấp phép, vắc xin tiếp tục được theo dõi kỹ càng trong quá trình sử dụng. Nên mọi người cứ lựa chọn các cơ sở tiêm uy tín để sử dụng các loại vacxin đã được kiểm định nhé.

Câu hỏi 3: Có thể tự mua vắc xin để tiêm không?

Bạn không nên tự mua vắc xin để tiêm tại nhà. Việc tiêm vắc xin cần được thực hiện tại các cơ sở y tế uy tín, dưới sự giám sát của nhân viên y tế có chuyên môn. Điều này đảm bảo vắc xin được bảo quản đúng cách, tiêm đúng liều lượng, có thể xử lý kịp thời nếu có phản ứng phụ. Tự ý mua và tiêm vắc xin có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe do không được bảo đảm về chất lượng và an toàn.

Câu hỏi 3: Khi nào nên tiêm vắc xin?

Nên tiêm vắc xin khi cơ thể khỏe mạnh, không bị sốt cao hay mắc các bệnh nhiễm trùng nặng. Thời điểm tiêm vắc xin tùy thuộc vào từng loại vắc xin và lứa tuổi. Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ cần tiêm đúng lịch để phòng các bệnh truyền nhiễm quan trọng. Người lớn cũng nên tiêm nhắc lại hoặc tiêm các vắc xin phòng bệnh đặc biệt như cúm, COVID-19, hoặc viêm gan. Tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ để biết thời điểm tiêm thích hợp nhé.

Vậy là bạn đã hiểu rõ tiêm vắc xin là gì rồi phải không nào? Không chỉ đơn thuần là mũi tiêm bảo vệ cá nhân, vắc xin còn là công cụ giúp cộng đồng ngăn chặn bệnh tật. Hãy nhớ tuân thủ lịch tiêm để cơ thể luôn được bảo vệ một cách tốt nhất. Đừng ngần ngại đến cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn, tiêm đúng lịch nhé. Chúc bạn và gia đình luôn khỏe mạnh để góp phần tạo nên một xã hội hạnh phúc, phồn vinh.

Đánh giá bài viết
Bài viết này có hữu ích với bạn không?

Đăng ký tư vấn ngay

Đăng ký ngay để được tư vấn miễn phí về sức khỏe của bạn!

Bạn chưa điền số điện thoại

DMCA.com Protection Status
*Lưu ý: kết quả điều trị còn phụ thuộc vào cơ địa từng người
Gọi ngay Đặt hẹn
CHAT NGAY
Địa Chỉ Bác sĩ