Sau tiêm chủng, trẻ thường gặp một số phản ứng phụ như sốt, mệt mỏi, khó chịu, biếng ăn, hoặc sưng, đỏ, đau nhức tại vết tiêm. Không ít bậc phụ huynh lo lắng khi thấy vết tiêm của con bị sưng, cứng kéo dài trong nhiều ngày. Vậy, vết tiêm phòng bị sưng cứng ở trẻ em có nguy hiểm không? Nguyên nhân gây ra tình trạng sưng cứng kéo dài là gì?
BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo – Quản lý Y khoa Vùng TP.HCM, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết: “Tình trạng nổi cục cứng, sưng tại chỗ tiêm là một phản ứng phổ biến và lành tính sau khi tiêm chủng. Đây là một phần trong phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với vắc xin và thường tự khỏi trong vòng vài ngày đến một tuần. Tuy nhiên, các triệu chứng dai dẳng hoặc tình trạng vết tiêm sưng cứng diễn biến nghiêm trọng cần được các bác sĩ đánh giá để loại trừ các biến chứng như nhiễm trùng hoặc phản ứng dị ứng. Nếu nghi ngờ hoặc cảm thấy không yên tâm về tình trạng vết tiêm của mình, tốt nhất người tiêm nên tìm kiếm sự tư vấn y tế.”
Vết sưng cứng sau tiêm phòng là do kim tiêm gây tổn thương các mạch máu nhỏ dưới da, dẫn đến máu tụ lại và tạo thành cục cứng và thường phục hồi trong vòng vài ngày đến vài tuần.
Tiêm chủng vắc xin đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh tật và là một phần không thể thiếu trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Mỗi loại vắc xin đều phải trải qua quá trình thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt trước khi được cấp phép sử dụng. Các thử nghiệm này được thực hiện trên quy mô lớn và kết quả được đánh giá kỹ lưỡng để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả trước khi đưa vào sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới.
Trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh, có cơ địa nhạy cảm hơn người lớn do đặc điểm cấu trúc da đặc biệt. So với người trưởng thành, làn da trẻ em có lớp sừng mỏng hơn 30% và lớp biểu bì mỏng hơn 20%. Chính vì cấu trúc da mỏng manh và kém được bảo vệ hơn này, trẻ em dễ bị phản ứng viêm mạnh tại vị trí tiêm vắc xin.
Một số loại vắc xin có thể gây ra các phản ứng tại chỗ như sưng, đỏ và đau nhức sau khi tiêm. Điển hình như vắc xin BCG phòng bệnh lao thường gây sưng hạch ở hõm nách, quầng đỏ, và có thể để lại sẹo nhỏ sau 6 tuần tiêm. Tuy nhiên, các chuyên gia khẳng định đây là phản ứng bình thường, cho thấy cơ thể đã đáp ứng miễn dịch tốt với vắc xin.
Vắc xin là một chế phẩm sinh học phức tạp, bao gồm kháng nguyên và nhiều thành phần phụ trợ nhằm tăng cường đáp ứng miễn dịch và bảo quản vắc xin. Nếu trẻ có tiền sử dị ứng với bất kỳ thành phần nào trong vắc xin, có thể xuất hiện các phản ứng như sưng, cứng tại vị trí tiêm.
Sai sót trong quy trình tiêm chủng do nhiều nguyên nhân như thao tác tiêm không đúng kỹ thuật hoặc bảo quản vắc xin không đạt chuẩn. Để phòng tránh những sai sót này, cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo quản, vận chuyển và tiêm chủng an toàn, từ kho tổng đến các trung tâm tiêm chủng.
Trong một số trường hợp, tình trạng sưng, cứng tại vết tiêm có thể là sự trùng hợp ngẫu nhiên với thời điểm trẻ đang mắc bệnh lý khác hoặc đang sử dụng thuốc, không nhất thiết liên quan đến các nguyên nhân đã nêu trên.
Tâm lý lo sợ và căng thẳng trước khi tiêm có thể gây ra nhiều triệu chứng ở trẻ như thở nhanh, choáng váng, chóng mặt, vã mồ hôi, nôn ói và la hét. Trong một số trường hợp, trẻ có thể ngừng thở tạm thời và bất tỉnh trong thời gian ngắn. Để giảm thiểu những phản ứng này, cha mẹ nên trò chuyện nhẹ nhàng, âu yếm và vui chơi cùng trẻ, giúp con có tâm lý thoải mái trong suốt quá trình tiêm chủng.
Vết tiêm phòng bị sưng cứng ở trẻ em có nguy hiểm không?
Theo các chuyên gia, hiện tượng sưng cứng tại vết tiêm sau khi tiêm vắc xin ở trẻ em là phản ứng hoàn toàn bình thường. Thông thường, tình trạng này sẽ tự giảm dần trong vòng 1-2 ngày sau tiêm, tuy nhiên thời gian hồi phục có thể khác nhau tùy thuộc vào cơ địa và tình trạng sức khỏe của từng trẻ.
Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng thường là phản ứng phụ sau tiêm diễn biến nhẹ, thường phục hồi hoàn toàn sau vài ngày.
Về cơ chế, khi vắc xin được đưa vào cơ thể, hệ thống miễn dịch sẽ được kích hoạt để tạo kháng thể. Quá trình này có thể gây ra một số phản ứng như sốt, mệt mỏi, đau và sưng cứng tại vết tiêm, đây là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang nhận diện vắc xin như một tác nhân lạ và tạo phản ứng bảo vệ. Trong một số trường hợp, có thể xảy ra hiện tượng “nhiễm trùng giả” khi số lượng bạch cầu trong máu tăng cao bất thường hoặc xuất hiện phản ứng viêm.
Sau khi “nhiễm trùng giả” kết thúc, cơ thể sẽ hình thành bộ nhớ miễn dịch, trong đó các tế bào bạch cầu lympho T và lympho B đóng vai trò then chốt trong việc ghi nhớ các mầm bệnh đã tiếp xúc, giúp nhận diện nhanh chóng nếu chúng tấn công lại trong tương lai. Quá trình sản xuất đủ lượng kháng thể cần thiết để bảo vệ cơ thể thường kéo dài từ 2 tuần đến 1 tháng để chống lại các tác nhân gây hại.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vắc xin phòng bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván có tỷ lệ gây đau nhức và sưng cứng tại vị trí tiêm cao hơn so với các loại vắc xin khác, chiếm hơn 50% các trường hợp. Ngoài ra, loại vắc xin này còn có thể gây ra các phản ứng như sốt trên 38 độ C, phản ứng toàn thân và kích thích khó chịu, đặc biệt là sau các mũi tiêm thứ 4 hoặc thứ 5 do đáp ứng tăng cường của hệ thống miễn dịch.
Cách xử trí chỗ tiêm ngừa của bé bị sưng cứng lâu ngày
Để giúp giảm thiểu các triệu chứng khó chịu sau tiêm, đặc biệt là tình trạng vết tiêm bị sưng cứng, bố mẹ hoặc người giám hộ có thể áp dụng một số cách xử lý khoa học như:
Chườm đá: là một trong những phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả được các bác sĩ khuyến cáo để điều trị tình trạng nổi cục cứng sau tiêm. Người chăm sóc có thể sử dụng túi nước đá sạch hoặc khăn bông mềm đã được ướp lạnh để áp lên vết tiêm và vùng xung quanh. Cách làm này giúp co mạch máu, hạn chế sự tích tụ máu và dịch tại chỗ, từ đó làm giảm sưng và đau. Tuy nhiên, cần tránh chườm quá lâu hoặc áp lạnh liên tục để phòng ngừa bỏng lạnh.
Dùng khăn chườm ấm: Ngoài chườm đá, việc chườm ấm cũng là một phương pháp hiệu quả. Thay vì sử dụng nước mát, các bậc cha mẹ có thể dùng nước ấm và thực hiện động tác chườm nhẹ nhàng lên vùng tiêm. Phương pháp này cũng có tác dụng tích cực trong việc làm giảm vết chai cứng.
Giữ vệ sinh chỗ tiêm: Khi chăm sóc trẻ sau tiêm, cần đặc biệt chú ý đến cách bế ẵm. Nên bế trẻ nhẹ nhàng và tránh ôm quá chặt vì việc đụng chạm hay cọ xát có thể gây tổn thương và kích thích vùng da xung quanh, dẫn đến viêm nhiễm và sưng đau thêm. Việc cho trẻ mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát và mềm mại cũng giúp hạn chế tối đa sự cọ xát vào vết tiêm.
Cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho trẻ: Sau tiêm, ngoài các triệu chứng đau nhức và sưng cứng tại chỗ, trẻ có thể bị sốt và mệt mỏi. Vì vậy, cần cho trẻ uống nhiều nước và bú sữa thường xuyên hơn. Chế độ dinh dưỡng cần được chú trọng, đặc biệt là việc bổ sung chất xơ từ rau củ quả và nước ép trái cây để tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ làm giảm vết chai sưng cứng.
Trong trường hợp vết tiêm sưng cứng kéo dài không có dấu hiệu thuyên giảm, người chăm sóc cần duy trì việc vệ sinh sạch sẽ vết tiêm hàng ngày và lau nhẹ nhàng vùng da xung quanh. Đồng thời, cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế để được bác sĩ chuyên khoa thăm khám và có phương pháp điều trị phù hợp, kịp thời.
Thông thường, tùy thuộc vào cơ địa và sức khỏe của từng trẻ, tình trạng sưng cứng tại vết tiêm sẽ tự biến mất sau khoảng 1-2 ngày (ngoại trừ trường hợp tiêm vắc xin lao). Trong giai đoạn này, bố mẹ hoặc người giám hộ cần thường xuyên theo dõi diễn biến của vết tiêm, chăm sóc trẻ chu đáo và có thể sử dụng các loại thuốc giảm đau, hạ sốt theo đúng chỉ định của bác sĩ.
Tuy nhiên, nếu vết tiêm không có dấu hiệu thuyên giảm sau một tuần, đặc biệt là khi trẻ có các triệu chứng bất thường như sốt cao kéo dài, bỏ bú, vết tiêm có mủ và đau nhiều, bố mẹ hoặc người giám hộ cần nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị. Những dấu hiệu này có thể là biểu hiện của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cần được xử lý kịp thời.
Biện pháp phòng ngừa nổi cục cứng sau tiêm phòng
Nổi cục cứng sau tiêm phòng là phản ứng tự nhiên của hệ miễn dịch với vaccine và thường sẽ tự khỏi sau vài ngày. Để giảm thiểu khó chịu và đảm bảo quá trình hồi phục diễn ra thuận lợi, việc nắm rõ và thực hiện đúng các biện pháp phòng ngừa là điều cần thiết với mỗi người.
Cơ sở tiêm chủng cần đáp ứng các tiêu chuẩn về vắc xin chất lượng cao, bảo quản theo tiêu chuẩn GSP.
Thực hiện đúng kỹ thuật tiêm: Cơ sở tiêm chủng cần đáp ứng các tiêu chuẩn về vắc xin chất lượng cao, được bảo quản theo tiêu chuẩn GSP, và có đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, chuyên môn vững vàng. Việc thực hiện đúng quy trình và kỹ thuật tiêm chủng sẽ giúp hạn chế tối đa các phản ứng phụ có thể xảy ra sau tiêm.
Để tay thư giãn: Trong quá trình tiêm, người được tiêm cần giữ tư thế thoải mái và để tay ở trạng thái thư giãn, không gồng cứng. Điều này giúp tránh tình trạng chèn ép mạch máu và tụ máu tại vị trí tiêm, từ đó giảm nguy cơ sưng cứng sau tiêm. Sau khi tiêm xong, cần tiếp tục duy trì tay ở trạng thái thả lỏng, tránh làm việc nặng hoặc vận động quá mức.
Không gãi hoặc xoa mạnh: Để tránh làm tổn thương thêm các mô da tại vị trí tiêm, người được tiêm không nên nặn, bóp, gãi hoặc xoa mạnh vùng tiêm. Những hành động này có thể khiến tình trạng sưng đau trở nên nghiêm trọng hơn và kéo dài thời gian hồi phục.
Theo dõi tình trạng sức khỏe: Cục cứng tại vị trí tiêm kéo dài và đi kèm các triệu chứng nghiêm trọng như sốt cao, sưng đau dữ dội hoặc xuất hiện dịch mủ, người được tiêm cần liên hệ ngay với bác sĩ để được thăm khám và có phương pháp điều trị phù hợp, kịp thời.
Trên đây là toàn bộ thông tin giải đáp thắc mắc “Vết tiêm phòng bị sưng cứng ở trẻ em có nguy hiểm không?”. Mặc dù các phản ứng phụ sau tiêm hoặc tình trạng sưng cứng tại vết tiêm là khó tránh khỏi, nhưng chúng thường rất nhẹ và xảy ra với tỷ lệ rất nhỏ. Việc tiêm chủng giúp trẻ phòng ngừa được nhiều bệnh nguy hiểm, góp phần xây dựng một cộng đồng khỏe mạnh. Các bậc phụ huynh hãy yên tâm rằng, với sự chăm sóc chu đáo và theo dõi sát sao của các bác sĩ, trẻ sẽ sớm hồi phục hoàn toàn.
Khuyến cáo y khoa: Các bài viết của Phòng khám Đa khoa Phương Nam chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
Khuyến cáo y khoa: Các bài viết của Phòng khám Đa khoa Phương Nam chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
