Máu là gì? Máu gồm những thành phần nào?

Trong quá trình di chuyển của máu, hai loại mạch máu chính có nhiệm vụ vận chuyển máu đi khắp cơ thể là động mạch và tĩnh mạch. Động mạch mang máu giàu oxy từ tim đến các mô và cơ quan trong cơ thể. Máu sau đó di chuyển qua các tĩnh mạch, trở về tim và phổi để nhận oxy, rồi lại được đưa trở lại cơ thể qua các động mạch.

Nhịp đập của tim có thể được cảm nhận rõ ở các vị trí như cổ và cổ tay, nơi các động mạch lớn chạy gần bề mặt da. 

Cấu tạo các thành phần trong máu

Máu được cấu tạo từ hai thành phần chính đó là: Huyết tương (khoảng 55%) và các tế bào máu (chiếm 45%) đóng vai quan trọng trong việc vận chuyển oxy, chất dinh dưỡng đến các tế bào và loại bỏ các chất thải ra khỏi cơ thể.

Huyết tương

Huyết tương là thành phần lỏng (chứa hơn 90% nước), có màu vàng nhạt chiếm khoảng 55% tổng thể tích máu. Đây là một phần không thể thiếu của máu, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống của cơ thể. Ngoài nước, huyết tương còn chứa nhiều thành phần khác như đường, chất béo, protein, muối khoáng và các men. Các tế bào máu sẽ lơ lửng trong huyết tương.

Nước trong huyết tương có thể di chuyển tự do giữa các tế bào cơ thể và các dịch ngoại bào khác, giúp duy trì trạng thái hydrat hóa bình thường cho các mô.

Huyết tương có chức năng vận chuyển các chất dinh dưỡng, hormone, chất thải, khí (một phần nhỏ) đi khắp cơ thể. Đồng thời, huyết tương giúp duy trì độ pH, áp suất thẩm thấu, nhiệt độ cơ thể ổn định. Bên cạnh đó, fibrinogen chuyển hóa thành fibrin tạo thành mạng lưới bắt giữ các tế bào máu, hình thành cục máu đông.

Huyết tương chứa khoảng 7% protein, là yếu tố chính phân biệt huyết tương với dịch ngoại bào của mô. Protein trong huyết tương tạo ra áp suất thẩm thấu khiến nước di chuyển từ dịch ngoại bào vào huyết tương. Hầu hết protein huyết tương được sản xuất ở gan.

Albumin, một protein nhỏ trong huyết tương, giữ vai trò chính trong việc duy trì lượng nước trong máu nhờ tác dụng thẩm thấu. Lượng albumin quyết định thể tích huyết tương. Suy giảm albumin dẫn đến tích tụ chất lỏng ngoài mạch máu, gây phù nề. Ngoài ra, albumin còn đóng vai trò vận chuyển nhiều chất khác trong huyết tương, hoạt động như một protein vận chuyển không đặc hiệu.

Các tế bào máu

Máu được cấu tạo bởi hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu, mỗi loại đóng vai trò riêng biệt trong việc duy trì hoạt động sống của cơ thể. Trong đó, hồng cầu là loại tế bào chiếm số lượng nhiều nhất.

Hồng cầu

Hồng cầu là một loại tế bào máu có hình dạng đĩa lõm hai mặt, không có nhân, đường kính trung bình khoảng 7,5µm, chiều dày 1µm ở trung tâm và 2µm ở ngoại vi. Cấu tạo thiếu nhân giúp tế bào hồng cầu trở nên linh hoạt hơn. Hồng cầu có màu đỏ tươi do chứa huyết sắc tố và chiếm hơn 40% thể tích máu. Số lượng hồng cầu bình thường ở nam giới là 4,5 – 6,2 triệu/µL, và ở nữ giới là 4,0 – 5,2 triệu/µL. 

Hemoglobin là thành phần quan trọng nhất trong hồng cầu. Sự sản sinh hồng cầu được điều khiển bởi hormone Erythropoietin, được tạo ra ở thận. Sau khi trưởng thành (khoảng 7 ngày) chúng sẽ được giải phóng vào máu.

Tuổi thọ trung bình của hồng cầu là 120 ngày, hồng cầu già được tiêu hủy chủ yếu ở lách và gan. Tủy xương liên tục sản sinh hồng cầu mới để thay thế, duy trì lượng hồng cầu ổn định trong cơ thể.

Chức năng chính của hồng cầu là vận chuyển oxy từ phổi đến tất cả các tế bào trong cơ thể và sau khi đã cung cấp oxy cho các tế bào, hồng cầu sẽ thu gom khí carbon dioxide (một sản phẩm thải của quá trình trao đổi chất) và vận chuyển về phổi để thải ra ngoài.

Số lượng hồng cầu bình thường trong máu ngoại vi là: 4,66±0,36 T/l(x1012 tế bào/ lít) ở nữ giới và 5,05±0,38 T/l (x1012 tế bào/ lít) ở nam giới.

Bạch cầu

Bạch cầu là tế bào có chức năng bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân lạ như vi khuẩn, vi rút,… Bạch cầu được chia thành hai nhóm: bạch cầu hạt và bạch cầu không hạt. Bạch cầu hạt bao gồm bạch cầu trung tính, bạch cầu ưa acid và bạch cầu ưa base. Bạch cầu không hạt bao gồm bạch cầu mono và bạch cầu lympho. Bạch cầu trung tính là loại bạch cầu phổ biến nhất, chiếm 55% – 70% tổng số lượng bạch cầu và được coi là tế bào phản ứng đầu tiên khi cơ thể bị nhiễm trùng.

Số lượng bạch cầu trong máu bình thường dao động từ 3.700 -10.500 tế bào/µL. Sự thay đổi số lượng bạch cầu so với mức trung bình có thể là dấu hiệu của một số bệnh lý. Tuổi thọ của bạch cầu rất khác nhau, từ vài giờ đến nhiều năm. Bạch cầu mới liên tục được sản sinh ở tủy xương và một số cơ quan khác như lá lách, tuyến ức và hạch bạch huyết.

Bạch cầu trung tính có tuổi thọ ngắn, chỉ tồn tại chưa đầy một ngày, nên tủy xương phải liên tục sản xuất bạch cầu trung tính mới để duy trì khả năng chống nhiễm trùng. Việc truyền bạch cầu trung tính thường không hiệu quả vì chúng không tồn tại lâu trong cơ thể.

Tế bào lympho là một loại bạch cầu phổ biến, được chia thành hai nhóm chính: tế bào lympho T và tế bào lympho B.

• Tế bào lympho T có vai trò điều chỉnh hoạt động của các tế bào miễn dịch khác và tấn công trực tiếp vào các tế bào nhiễm bệnh hoặc tế bào ung thư.
• Tế bào lympho B sản xuất kháng thể, những protein đặc hiệu giúp nhận diện và tiêu diệt vi khuẩn, virus và các vật chất lạ xâm nhập cơ thể.

Chức năng chính của bạch cầu là bao vây và tiêu diệt các vi khuẩn, virus, tế bào chết hoặc các vật lạ xâm nhập vào cơ thể. Một số loại bạch cầu sản xuất kháng thể để trung hòa độc tố và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh. Đồng thời, bạch cầu tham gia vào quá trình điều hòa hệ miễn dịch, giúp cơ thể phân biệt được tế bào của chính mình và các tế bào lạ.

Tiểu cầu

Khác với hồng cầu và bạch cầu, tiểu cầu không phải là tế bào hoàn chỉnh mà là những mảnh tế bào nhỏ, có hình bầu dục. Số lượng tiểu cầu trong máu dao động từ 150.000 đến 400.000/µL. Tiểu cầu chỉ tồn tại khoảng 9 ngày và liên tục được thay thế bởi tiểu cầu mới được tạo ra từ tủy xương. Số lượng tiểu cầu bình thường trong máu ngoại vi thường dao động từ 150-300 G/l, trong đó: nữ là 274,0± 63,0 G/l, nam là 263,0± 61 G/l.

Chức năng chính của tiểu cầu là khi mạch máu bị tổn thương, tiểu cầu sẽ nhanh chóng tập hợp lại tại vị trí vết thương, tạo thành một cục máu đông để bịt kín vết thương, ngăn máu chảy ra ngoài. Sau khi cầm máu, tiểu cầu còn tham gia vào quá trình sửa chữa và tái tạo mạch máu bị tổn thương.

Cần lưu ý rằng số lượng tiểu cầu cao hơn bình thường có thể gây đông máu không cần thiết, dẫn đến nguy cơ đau tim và đột quỵ. Ngược lại, số lượng tiểu cầu thấp hơn bình thường có thể gây chảy máu nhiều, khó cầm máu.

Là những mảnh tế bào không có nhân, hình đĩa, đường kính khoảng 2-4µm, có màng bao bọc. Tiểu cầu là một cấu trúc rất hoạt động và đóng vai trò quan trọng trong quá trình cầm máu. Số lượng tiểu cầu bình thường trong máu ngoại vi dao động từ 150-300 G/l, trong đó: nam : 263,0± 61 G/l, nữ: 274,0± 63,0 G/l.

Cơ thể người có bao nhiêu lít máu?

Lượng máu trong cơ thể người thay đổi tùy thuộc vào nhiều yếu tố như tuổi tác, giới tính, cân nặng và thể trạng chung của mỗi người. Tuy nhiên, chúng ta có thể đưa ra một con số ước tính trung bình.

Lượng máu trung bình ở người trưởng thành

Lượng máu trong cơ thể của một người phụ thuộc vào độ tuổi và kích thước của họ. Mất một lượng máu nhất định sẽ không gây hại gì cho cơ thể. Tỷ lệ máu so với trọng lượng cơ thể là:

• Người trưởng thành: Xấp xỉ 7 – 8%
• Trẻ em: Xấp xỉ 8 – 9%
• Trẻ sơ sinh: Xấp xỉ 9 – 10%

Số lượng máu trung bình của một người được ước tính như sau:

• Trẻ sơ sinh: Trẻ sinh đủ tháng có khoảng 75 ml máu trên mỗi kg trọng lượng cơ thể. Ví dụ, một đứa trẻ nặng 3.6kg sẽ có khoảng 270 ml máu.
• Trẻ em: Một đứa trẻ nặng 36kg trung bình sẽ có khoảng 2.650 ml máu.
• Người lớn: Người lớn trung bình nặng từ 65 đến 80kg nên có khoảng 4.5 đến 5.7 lít máu.
• Phụ nữ mang thai: Để hỗ trợ thai nhi phát triển, phụ nữ mang thai thường có lượng máu nhiều hơn từ 30 đến 50% so với phụ nữ không mang thai.

Vai trò của máu đối với cơ thể

Máu có tác dụng gì? Máu đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với sự sống của cơ thể, với nhiều chức năng thiết yếu:

Có bao nhiêu nhóm máu? Hai hệ thống nhóm máu phổ biến và quan trọng nhất là hệ thống ABO và Rh. Việc biết nhóm máu của bản thân rất quan trọng trong điều trị bệnh (như truyền máu) hoặc nhận tạng hiến từ người khác. Nếu nhóm máu không phù hợp, các kháng thể trong máu sẽ tấn công các tế bào máu mới, gây ra các biến chứng nguy hiểm có thể gây hại tính mạng.

Ví dụ, kháng thể kháng A sẽ tấn công các tế bào có kháng nguyên A.

Hệ thống nhóm máu ABO

Bảng tóm tắt nhóm máu và khả năng cho/nhận máu