Vắc xin là gì? Cơ chế hoạt động của vaccine phòng bệnh

Vaccine là một chế phẩm sinh học được tạo ra từ virus hoặc vi khuẩn đã được giảm độc lực, bất hoạt hoặc tiêu diệt để không còn khả năng gây bệnh. Khi được đưa vào cơ thể, những tác nhân này sẽ được hệ miễn dịch nhận diện như “kẻ xâm nhập”, từ đó kích thích cơ thể tạo ra các kháng thể đặc hiệu để chống lại và lưu giữ thông tin về chúng trong trí nhớ miễn dịch. Nhờ cơ chế này, khi gặp phải tác nhân gây bệnh thực sự trong tương lai, hệ miễn dịch của cơ thể có thể nhanh chóng nhận diện và tiêu diệt chúng một cách hiệu quả hơn.

Vắc xin được phát triển đặc thù cho từng loại mầm bệnh và cơ chế gây bệnh của chúng. Ví dụ, bệnh sởi do virus gây ra, nên vắc xin sởi sử dụng virus sởi đã được làm yếu để kích thích miễn dịch mà không gây bệnh. Ngược lại, bệnh uốn ván là do độc tố của vi khuẩn gây ra, vì vậy vắc xin uốn ván chứa độc tố đã được xử lý (bất hoạt) để tạo ra phản ứng miễn dịch an toàn.

Các dạng vaccine thường gặp

Hiện nay, có nhiều loại vắc-xin khác nhau, được phân loại dựa trên cơ chế hoạt động và thành phần. Cụ thể như sau:

Vắc xin sống giảm độc lực

Vắc-xin sống giảm độc lực được sản xuất bằng cách làm suy yếu các tác nhân gây bệnh (virus hoặc vi khuẩn) trong phòng thí nghiệm, qua nhiều lần nuôi cấy cho đến khi chúng không còn khả năng gây bệnh. Khi tiêm vắc xin sống giảm độc lực vào cơ thể, một lượng rất nhỏ virus hoặc vi khuẩn có khả năng nhân lên với số lượng nhỏ để kích thích hệ miễn dịch, nhưng không đủ mạnh để gây bệnh.

So với vắc xin bất hoạt, vắc-xin sống giảm độc lực tạo phản ứng miễn dịch mạnh mẽ và có khả năng duy trì khả năng bảo vệ lâu dài hơn, thường dẫn đến khả năng bảo vệ lâu dài, thậm chí suốt đời, mà không cần tiêm nhắc lại ở tuổi trưởng thành.

Một số ví dụ về vắc-xin sống giảm độc lực phổ biến bao gồm: vắc-xin sởi-quai bị-rubella (MMR), vắc-xin bại liệt, vắc-xin đậu mùa, vắc-xin thủy đậu, vắc-xin sốt vàng, vắc-xin viêm não Nhật Bản, vắc-xin ngừa zona thần kinh và vắc-xin cúm,…

Vắc xin bất hoạt

Vắc-xin bất hoạt được tạo ra từ vi sinh vật (virus hoặc vi khuẩn) đã được nuôi cấy để phát triển hoàn toàn, sau đó sử dụng các phương pháp nhiệt, hóa chất hoặc tia xạ để khiến chúng không còn khả năng hoạt động (bất hoạt), khiến chúng mất khả năng gây bệnh. Mặc dù vi sinh vật đã ở trạng thái bất hoạt nhưng kháng nguyên vẫn còn. Khi tiêm vắc-xin này, hệ miễn dịch của cơ thể vẫn nhận biết được các kháng nguyên này như “thủ phạm” và sản xuất kháng thể để bảo vệ cơ thể chống lại bệnh truyền nhiễm tương ứng.

Vắc xin có thể phòng ngừa bệnh gì?

Vắc xin là một trong những thành tựu vĩ đại của y học, giúp chúng ta phòng ngừa được rất nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Nhờ có vắc xin, nhiều căn bệnh từng hoành hành đã được kiểm soát hoặc xóa sổ hoàn toàn.