Hotline:
1800 2222
Tác giả: Nguyễn Hương Ngày đăng: Tháng 2 14, 2025
Bác sĩ tư vấn Y khoa
Mục Lục Bài Viết
Di truyền liên kết là hiện tượng các gen có xu hướng được di truyền cùng nhau do vị trí gần nhau trên cùng một nhiễm sắc thể. Trong quá trình phân bào, các nhiễm sắc thể có thể tái tổ hợp, dẫn đến sự hoán đổi gen giữa các nhiễm sắc thể tương đồng. Cơ hội để các gen được tái tổ hợp sẽ cao hơn nếu chúng ở gần nhau hơn. Các gen liên kết không thể nằm trên các nhiễm sắc thể khác nhau.
Trong thế giới sinh học, các sinh vật thường có số lượng gen có số lượng gen lớn hơn nhiều so với số nhiễm sắc thể. Ví dụ, con người sở hữu khoảng 20.000 gen nhưng chỉ có 23 cặp nhiễm sắc thể, trong khi ruồi giấm có khoảng 13.000 gen trên 4 cặp nhiễm sắc thể.
Trên thực tế, các gen không tồn tại một cách riêng lẻ và độc lập trên từng nhiễm sắc thể. Thay vào đó, chúng thường được sắp xếp và tổ chức thành những nhóm, tạo thành những chuỗi dài trên nhiễm sắc thể. Điều này có nghĩa, các gen có thể nằm rất gần nhau trên một nhiễm sắc thể đơn.
Vị trí tương đối của các gen trên nhiễm sắc thể có ảnh hưởng đáng kể đến cách chúng được di truyền. Cụ thể, các gen nằm gần nhau trên cùng một nhiễm sắc thể có khả năng được truyền theo nhóm. Các alen của những gen này có xác suất được di truyền cùng nhau cao hơn so với các gen nằm xa nhau hoặc nằm trên các nhiễm sắc thể khác nhau.
Hiện tượng này được gọi là “di truyền liên kết“. Do các gen nằm gần nhau trên cùng một nhiễm sắc thể, kết quả của các phép lai di truyền sẽ không tuân theo quy luật phân li độc lập mà Mendel đã phát hiện.
Các gen nằm trên các nhiễm sắc thể khác nhau có khả năng phân li độc lập trong quá trình hình thành giao tử. Điều này là do sự sắp xếp ngẫu nhiên của các cặp nhiễm sắc thể tương đồng trong quá trình giảm phân. Ví dụ, ở một cơ thể có hai cặp gen dị hợp Aa và Bb, sự phân ly độc lập sẽ tạo ra bốn loại giao tử khác nhau, mỗi loại chiếm tỷ lệ 25%.
Nguyên nhân của sự phân li độc lập là do các cặp nhiễm sắc thể tương đồng định hướng một cách ngẫu nhiên trong quá trình phân bào. Các nhiễm sắc thể tương đồng này có cùng hình dạng và kích thước nhưng mang các alen khác nhau được di truyền từ bố và mẹ. Do đó, các gen nằm trên các nhiễm sắc thể riêng biệt không gây ảnh hưởng lẫn nhau trong quá trình phân li.
Các gen càng nằm gần nhau trên cùng một nhiễm sắc thể thì khả năng di truyền cùng nhau qua các thế hệ càng cao. Khi các gen ở gần nhau, khả năng xảy ra sự tái tổ hợp hoặc trao đổi chéo giữa mã di truyền trong quá trình giảm phân sẽ thấp hơn, nguyên nhân là do khoảng cách ngắn giữa các gen hạn chế không gian cho quá trình trao đổi DNA.
Trong giai đoạn đầu của quá trình giảm phân, các nhiễm sắc thể tương đồng sẽ phân li và xảy ra quá trình trao đổi chéo. Quá trình này diễn ra một cách ngẫu nhiên tại nhiều điểm khác nhau dọc theo chiều dài của nhiễm sắc thể. Theo đó, các nhiễm sắc thể có nguồn gốc từ bố và mẹ sẽ trao đổi các đoạn DNA tương ứng trước khi di chuyển về hai cực đối diện của tế bào trong quá trình giảm phân.
Tần suất trao đổi chéo giữa hai gen có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với khoảng cách giữa mã di truyền trên nhiễm sắc thể. Cụ thể, khi các gen nằm gần nhau, chúng có ít cơ hội xảy ra trao đổi chéo, dẫn đến tỷ lệ tái tổ hợp thấp và mức độ liên kết chặt chẽ hơn. Ngược lại, đối với các gen nằm xa nhau trên nhiễm sắc thể, khả năng xảy ra trao đổi chéo sẽ cao hơn, làm tăng tỷ lệ tái tổ hợp và giảm mức độ liên kết gen.
Các nhà di truyền học có thể xây dựng bản đồ liên kết và ước tính khoảng cách di truyền thông qua việc phân tích tần suất tái tổ hợp giữa các cặp gen. Mặc dù tần suất tái tổ hợp không phải là thước đo chính xác tuyệt đối về khoảng cách vật lý giữa các gen, nhưng nó cung cấp một phương pháp hữu ích để ước tính tương đối khoảng cách di truyền giữa các gen.
Nói cách khác, khi quan sát thấy tần suất tái tổ hợp cao giữa hai gen, điều này ngụ ý rằng chúng có thể nằm cách xa nhau trên nhiễm sắc thể. Ngược lại, nếu tần suất tái tổ hợp thấp, nhưng sẽ giúp ước tính tương đối khoảng cách di truyền.
Tóm lại, di truyền liên kết là một khái niệm then chốt trong di truyền học, giúp chúng ta hiểu rõ cơ chế các gen gần nhau trên cùng một nhiễm sắc thể có xu hướng di truyền cùng nhau. Nghiên cứu về di truyền liên kết không chỉ làm sáng tỏ các tính trạng di truyền mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng bản đồ gen và phát triển các phương pháp sàng lọc gen, mang lại nhiều ứng dụng hữu ích trong y học và chọn giống.
Khuyến cáo y khoa: Các bài viết của Phòng khám Đa khoa Phương Nam chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
Đa khoa Phương Nam I Thương hiệu thăm khám và chữa bệnh uy tín, chất lượng với đội ngũ và kiến thức y khoa hiện đại, cơ sở vật chất kỹ thuật tiên tiến. Vì cuộc sống là vô giá, chúng tôi đề cao triết lý “đón mừng cuộc sống”, đồng hành cùng với gia đình trong việc chăm sóc sức khỏe bệnh nhân
Hotline
