Ung thư não là một căn bệnh nguy hiểm, đứng thứ ba về tỷ lệ tử vong ở người trung niên và thứ hai ở trẻ em dưới 15 tuổi. Việc phát hiện bệnh muộn và không có phác đồ điều trị thích hợp có thể chí đe dọa đến tính mạng người bệnh. Vậy nguyên nhân gây u não đến từ đâu? U não có di truyền không?
U não là tình trạng các tế bào não phát triển bất thường một cách không kiểm soát. Khối u có thể xuất phát trực tiếp từ tế bào não hoặc tế bào đệm của hệ thần kinh trung ương, hoặc có thể là do tế bào ung thư từ các bộ phận khác (như phổi, thận) di căn đến não, được gọi là u di căn não.
Có 4 giai đoạn ung thư não
U não thường được phân loại thành 4 cấp độ, từ giai đoạn 1 đến giai đoạn 4, dựa trên các đặc điểm hình thái của tế bào khối u, bao gồm:
Giai đoạn 1: Các tế bào khối u có vẻ ngoài giống với tế bào não khỏe mạnh, phát triển chậm, ít có khả năng lan rộng và nguy cơ tái phát thấp.
Giai đoạn 2: Các tế bào khối u có vẻ ngoài ít giống với tế bào não khỏe mạnh, phát triển chậm nhưng có nhiều khả năng tái phát.
Giai đoạn 3: Tế bào khối u ở giai đoạn này có hình thái bất thường rõ rệt, phát triển nhanh, dễ dàng lan sang các vùng khác của não và tủy sống, và có nguy cơ tái phát cao.
Giai đoạn 4: Các tế bào khối u ở giai đoạn này có hình thái rất bất thường, phát triển nhanh, dễ dàng lan rộng và có nguy cơ tái phát rất cao.
Nguyên nhân gây bệnh u não
Nguyên nhân chính xác gây ra u não vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã xác định được một số yếu tố nguy cơ có thể làm tăng khả năng phát triển bệnh. Cụ thể như sau:
Di căn từ những khối u khác: Một trong những nguyên nhân gây u não là sự di căn từ các khối u ở những vị trí khác trong cơ thể. Thống kê cho thấy những bệnh nhân mắc u ở các cơ quan như thận, phổi hoặc tử cung có nguy cơ mắc u não cao hơn đáng kể. Do đó, các bệnh nhân đã được chẩn đoán mắc u ở các vị trí này cần đặc biệt thận trọng và theo dõi sát sao để phát hiện sớm khả năng di căn lên não.
Tiếp xúc với bức xạ: Những người từng trải qua điều trị phóng xạ ở bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể đều có nguy cơ phát triển u não. Bên cạnh đó, việc thường xuyên tiếp xúc với bức xạ từ các thiết bị điện tử hàng ngày như sóng wifi, điện thoại, máy tính cũng có thể gây ảnh hưởng đến não bộ. Đặc biệt, những người làm việc thường xuyên trong môi trường có hóa chất độc hại có thể đối mặt với nguy cơ biến đổi gen và cấu trúc tế bào, từ đó dẫn đến nguy cơ phát triển ung thư não.
U não có di truyền không?
Bệnh u não có khả năng di truyền nhưng tỉ lệ rất thấp. Mặc dù bệnh u não có khả năng di truyền, tỷ lệ di truyền của căn bệnh này rất thấp. Trong tổng số các ca ung thư, chỉ có khoảng 5-10% là do yếu tố di truyền, và trong số đó, chỉ có 2% liên quan đến u não. Điều này có nghĩa là tỷ lệ u não di truyền chỉ chiếm khoảng 0,1-0,2% trong tổng số các ca ung thư.
Bệnh u não không phải do di truyền mà có nhiều nguyên nhân khác gây ra.
Do đó, người mắc bệnh hoàn toàn có thể sinh con mà không cần quá lo lắng con mình sẽ mắc bệnh giống bố hoặc mẹ. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là nếu trong gia đình có tiền sử người thân từng bị ung thư não, nguy cơ phát triển khối u não ở các thành viên khác trong gia đình sẽ tăng lên.
Mặc dù bệnh u não không phải là bệnh di truyền, nhưng những gia đình có người mắc hội chứng dưới đây có thể có nguy cơ mắc bệnh u não cao hơn bình thường. Cụ thể như sau:
Bệnh u xơ (sợi) thần kinh (Neurofibromatosis NF) loại 1 và loại 2
Bệnh xơ cứng củ (Tuberous Sclerosis TSC)
Hội chứng Li-Fraumeni
Hội chứng Von Hippel-Lindau (VHL)
Hội chứng Turner
Hội chứng Turcot
Hội chứng Gorlin
Trong đó, u xơ thần kinh là hội chứng di truyền có nguy cơ cao nhất gây u não. Vì vậy, trong trường hợp bố mẹ mắc các hội chứng này, con cái nên được tầm soát ung thư sớm để phát hiện và có biện pháp phòng ngừa.
Khi u não phát triển do ảnh hưởng của gene NF1 hoặc NF2 trong bệnh u xơ thần kinh, chúng thường biểu hiện theo hai dạng: các khối u nhỏ trên da (thường thấy ở dạng NF1) hoặc các khối u nằm sâu bên trong hộp sọ khó quan sát được (thể NF2).
Tóm lại, mặc dù u não không phải là bệnh di truyền, nhưng bệnh có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố môi trường như bức xạ hay di căn từ các khối u khác. Chính vì vậy, những người thường xuyên tiếp xúc với phóng xạ hoặc có tiền sử gia đình mắc hội chứng neurofibromatosis hay hội chứng turcot nên chủ động đi tầm soát ung thư càng sớm càng tốt.
Những người mang gen NF1 hoặc NF2 có nguy cơ di truyền bệnh u xơ thần kinh cho con cái. Do đó, khi khám cho trẻ có tiền sử gia đình mắc bệnh này, bác sĩ thường chú ý quan sát trên da để tìm các dấu hiệu như bớt màu cà phê sữa.
Nếu phát hiện các dấu hiệu nghi ngờ, bác sĩ sẽ cân nhắc khả năng trẻ mang gen NF1 hoặc NF2 và tiến hành tầm soát sớm để phát hiện nguy cơ mắc u não. Việc phát hiện sớm này giúp bác sĩ có thể đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, ngăn chặn các tổn thương có thể xảy ra và nâng cao hiệu quả điều trị cho bệnh nhân.
Các yếu tố khác làm tăng nguy cơ mắc bệnh u não
Bất cứ điều gì làm tăng khả năng mắc bệnh u não đều có thể xem là yếu tố tăng nguy cơ mắc bệnh (tức nguyên nhân tiềm ẩn). Một trong số các nguy cơ gây u não dưới đây không chắc chắn là bạn sẽ bị u não trong tương lai. Các yếu tố nguy cơ làm tăng rủi ro u não bao gồm:
Một trong những yếu tố nguy cơ đáng kể của u não là việc tiếp xúc với bức xạ phóng xạ
Tuổi tác: Nguy cơ mắc u não tăng lên theo độ tuổi, đặc biệt cao ở người từ 85 đến 89, dù một số loại u não lại phổ biến ở trẻ em dưới 15 tuổi.
Phơi nhiễm phóng xạ: Một trong những yếu tố nguy cơ đáng kể của u não là việc tiếp xúc với bức xạ phóng xạ, đặc biệt là trong quá trình xạ trị điều trị ung thư. Khi cơ thể tiếp xúc với phóng xạ, có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng đến DNA của tế bào, từ đó dẫn đến sự phát triển mất kiểm soát của các tế bào và hình thành khối u trong não.
Giới tính: Nghiên cứu cho thấy nam giới có xu hướng mắc u não cao hơn so với nữ giới. Nguyên nhân chính được cho là do đặc thù công việc khiến nam giới thường xuyên phải tiếp xúc nhiều hơn với các yếu tố nguy cơ, bao gồm phóng xạ và các phơi nhiễm nghề nghiệp. Các phơi nhiễm nghề nghiệp ở đây bao gồm cả việc tiếp xúc trực tiếp với máu, mô, dịch cơ thể mang mầm bệnh hoặc tiếp xúc với hóa chất và các tia bức xạ có hại trong quá trình làm việc.
Hóa chất: Một số hóa chất như vinyl chloride và một số thuốc trừ sâu có thể gây đột biến gen, làm tăng nguy cơ hình thành u não. Việc tiếp xúc lâu dài với các hóa chất có thể dẫn đến tình trạng viêm não, một yếu tố khác góp phần vào sự phát triển của khối u não.
Hệ miễn dịch: Những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như người nhiễm HIV hoặc AIDS, có nguy cơ mắc u não cao hơn do hệ miễn dịch suy giảm tạo điều kiện cho các tế bào ung thư phát triển và lan rộng.
Chế độ ăn uống: Chế độ ăn uống giàu chất béo và thực phẩm chế biến sẵn có thể làm tăng nguy cơ mắc u não. Nguyên nhân là do các loại thực phẩm này có thể gây viêm, tổn thương tế bào và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của tế bào ung thư.
Nghiên cứu gần đây của Tiến sĩ Lee & Wrensch cho thấy, những người mắc u thần kinh đệm thường có xu hướng ăn uống thiếu trái cây, rau củ và vitamin C, đồng thời tiêu thụ nhiều thực phẩm chứa nitrit như phô mai, cá, thịt xông khói, đồ chế biến sẵn, lên men, ủ muối qua đêm (ví dụ cá khô) và đồ đóng hộp.
Phòng ngừa u não
Nguyên nhân gây u não chưa được xác định rõ ràng nên bệnh này không thể phòng ngừa triệt để. Tuy nhiên, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh bằng cách hạn chế các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn, bao gồm:
Để phòng ngừa nguy cơ u não, điều quan trọng là cần từ bỏ các thói quen xấu như uống rượu bia, hút thuốc lá, thức khuya và duy trì một lối sống điều độ, lành mạnh.
Chế độ ăn uống cần được chú trọng với việc tăng cường rau củ quả tươi, thực phẩm giàu vitamin C, đồng thời hạn chế các thực phẩm chứa nhiều Nitrit như thịt xông khói, đồ hộp, thức ăn nhanh và các món chiên rán.
Việc vận động thường xuyên thông qua các hoạt động thể dục thể thao không chỉ giúp nâng cao sức khỏe tổng thể mà còn tăng cường khả năng đề kháng của cơ thể.
Cần hạn chế tiếp xúc với các nguồn phóng xạ và bức xạ ion hóa từ các thiết bị như máy chụp X-Quang, máy chụp CT và các loại máy móc đặc biệt khác để giảm thiểu nguy cơ tổn thương DNA.
Trên đây những thông tin giải đáp thắc mắc “U não có di truyền không?”. Mặc dù nguy cơ di truyền của u não là thấp, mọi người không nên chủ quan vì còn nhiều yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Vì vậy, khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, bạn nên đến cơ sở y tế để được thăm khám, làm xét nghiệm chẩn đoán sớm và có biện pháp can thiệp phù hợp kịp thời.
Khuyến cáo y khoa: Các bài viết của Phòng khám Đa khoa Phương Nam chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.