Xét Nghiệm Chức Năng Gan Là Gì? Có Những Loại Xét Nghiệm Nào?

Bác sĩ tư vấn Y khoa

Bác sĩ Nông Thị Điềm

Bác sĩ nội tổng quát

Đặt lịch Xem hồ sơ

Xét nghiệm chức năng gan là gì?

Xét nghiệm chức năng gan giúp bác sĩ kiểm tra chức năng gan của bệnh nhân và phát hiện những tổn thương ở cơ quan này. Xét nghiệm đánh giá chức năng gan thường được khuyến nghị thực hiện trong các tình huống dưới đây:

• Kiểm tra thiệt hại do tình trạng nhiễm trùng gan, ví dụ như viêm gan B, viêm gan C.
• Theo dõi tác dụng phụ của một vài loại thuốc có khả năng tác động đến gan.
• Theo dõi tình trạng bệnh và phương pháp chữa trị đặc biệt hiệu quả.
• Bệnh nhân gặp các triệu chứng rối loạn ở gan.
• Bệnh nhân có điều kiện y tế như thiếu máu, huyết áp cao, tiểu đường, Triglyceride cao.
• Uống rượu nhiều.
• Mắc bệnh túi mật.

Các nguyên nhân gây tổn thương gan

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng tổn thương gan, ví dụ như:

• Virus viêm gan B, C là tác nhân hàng đầu gây ra bệnh xơ gan, ung thư gan.
• Do thuốc, hóa chất, rượu bia,… đặc biệt là ở những trường hợp bị ngộ độc cấp do hóa chất, thuốc.
• Do bệnh mạn tính như ung thư, lao Lupus ban đỏ,…

Tổn thương ở gan thường diễn ra âm thầm, triệu chứng mơ hồ, không rõ ràng, dễ bị nhầm với những bệnh lý khác. Thậm chí, nhiều trường hợp còn không có biểu hiện lâm sàng. Triệu chứng của bệnh gan thường xuất hiện trong giai đoạn cấp tính. Rất nhiều người phát hiện bệnh gan khi khám dạ dày, kiểm tra sức khỏe định kỳ,… Vì vậy, xét nghiệm chức năng gan đóng vai trò rất quan trọng. 

Khi nào cần thực hiện các xét nghiệm chức năng gan?

Cần thực hiện các xét nghiệm đánh giá chức năng gan để kiểm tra tình trạng của gan, phát hiện ra bệnh lý và xác định mức độ tổn thương cũng như theo dõi kết quả chữa trị. Những triệu chứng và dấu hiệu gợi ý bệnh lý gan gồm có:

• Nước tiểu sẫm màu.
• Hoàng đản (vàng củng mạc mắt, vàng da).
• Cảm giác mệt mỏi, ốm yếu.
• Thay đổi tính tình.
• Chướng bụng.
• Có cảm giác chán ăn.
• Phân nhạt màu.

Tuy nhiên, những bệnh lý về gan thường ít khi biểu hiện triệu chứng. Xét nghiệm chức năng gan đa phần được chỉ định cho đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh về gan, ví dụ như: 

• Người lạm dụng rượu.
• Gia đình có tiền sử bị bệnh gan.
• Béo phì, thừa cân, nhất là khi bị tăng huyết áp, đái tháo đường kèm theo.
• Đang dùng một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến gan.

Một số xét nghiệm chức năng gan phổ biến

Xét nghiệm chức năng gan có thể chia thành các nhóm sau:

• Nhóm xét nghiệm khảo sát chức năng tổng hợp.
• Nhóm xét nghiệm khảo sát chức năng khử độc và bài tiết.
• Nhóm xét nghiệm đánh giá tình trạng hoại tử gan.

Nhóm xét nghiệm đánh giá tình trạng hoại tử tế bào gan

• AST (Aspartate aminotransferase) hiện diện tại cơ vân và cơ tim nhiều hơn ở gan. Ngoài ra, AST còn có ở hồng cầu, bạch cầu, phổi, tụy, não, thận. Lúc bình thường, AST nhỏ hơn 40 UI/L.
• ALT (Alanine aminotransferase) chủ yếu hiện diện ở bào tương của tế bào gan. Do đó sự gia tăng ALT sẽ nhạy và đặc hiệu hơn AST trong các bệnh lý về gan. Lúc bình thường, ALT nhỏ hơn 40 UI/L.

Transaminase không hoàn toàn đặc hiệu cho gan dù nó tăng trong hầu hết các bệnh lý về gan. Nguyên nhân là vì Transaminase cũng tăng ở những bệnh khác, ví dụ như Celiac, nhược giáp, cường giáp, tổn thương cơ vân, nhồi máu cơ tim,… Ngược lại, khi Urê máu tăng, các Enzym này có thể bị giảm giả tạo. Mức tăng Transaminase có liên quan đến một vài bệnh lý khác về gan, cụ thể như sau:

• Tăng cao (> 3000 UI/L) có thể gặp ở những trường hợp hoại tử tế bào gan như viêm gan virus hoặc mạn tính, trụy mạch kéo dài, độc chất, tổn thương gan do thuốc.
• Tăng vừa (< 300 UI/L) gặp trong bệnh viêm gan do rượu. Transaminase gia tăng chủ yếu là AST, thế nhưng trị số không vượt quá 2 – 10 lần giới hạn trên mức bình thường.
• Tăng nhẹ (< 100 UI/L) có thể gặp ở bệnh viêm gan virus nhẹ, cấp và mạn tính khu trú hay lan tỏa (di căn gan, viêm gan mạn, xơ gan), gan nhiễm mỡ hoặc tắc mật. Đối với vàng da tắc mật, nhất là sỏi ống mật chủ, ALT thường tăng < 500 UI/L.
• Lactate Dehydrogenase (LDH) là xét nghiệm không chuyên biệt dành cho gan. Vì loại men này xuất hiện ở khắp các mô bên trong cơ thể như hạch bạch huyết, tiểu cầu, hồng cầu, thận, xương, cơ, tim. LDH thoáng qua và tăng cao gặp trong trường hợp sốc gan, hoại tử tế bào gan. LDH gia tăng kéo dài kèm theo tình trạng tăng ALP gợi ý đến những tổn thương thâm nhiễm ác tính ở gan. 
• Tỷ số ALT/LDH có thể giúp bác sĩ phân biệt viêm gan virus cấp (ALT/LDH > 1,5) với hiện tượng sốc gan hoặc ngộ độc Acetaminophen (ALT/LDH < 1,5). 
• Ferritin là một loại Protein dự trữ Sắt bên trong tế bào, có nhiệm vụ điều chỉnh quá trình hấp thụ Sắt ở đường tiêu hóa tùy theo nhu cầu của cơ thể. Thông thường, Ferritin dao động từ 50 – 200 mg/L (nữ giới) và 100 – 300 mg/L (nam giới). Giảm Ferritin là tình trạng xuất hiện ở đối tượng ăn thiếu chất Sắt, xuất huyết rỉ rả, ăn chay trường, chạy thận nhân tạo, cho máu thường xuyên, thiếu máu tán huyết mạn,… Tăng Ferritin còn gặp trong bệnh huyết học (bạch cầu cấp, Hodgkin), ung thư (thận, vú, tụy, phổi, gan), ngộ độc rượu,…

Nhóm xét nghiệm khảo sát chức năng bài tiết và khử độc

Nhóm xét nghiệm chức năng gan này gồm có:

 Bilirubin huyết thanh

Bilirubin là sản phẩm chuyển hóa của Hemoglobin cũng như các Enzym có chứa Hemoglobin. Ước tính khoảng 95% Bilirubin được tạo ra từ sự thoái biến của hồng cầu gồm có hai thành phần là Bilirubin trực tiếp (TT) và Bilirubin gián tiếp (GT). Lúc bình thường, Bilirubin toàn phần đạt 0,8 – 1,2 mg/dL (5 – 17 mmol/L), Bilirubin TT 0,2 – 0,4 mg/dL (chiếm 30% Bilirubin TP), Bilirubin GT 0,6 – 0,8 mg/dL. Vàng da chỉ biểu hiện lâm sàng khi Bilirubin TP tăng > 2,5 mg/dL. 

• Tăng Bilirubin GT (thường < 15 mg/dL): Có thể gia tăng sản xuất Bilirubin (tái hấp thu từ khối máu tụ, tạo hồng cầu không hiệu quả, tán huyết) hoặc do giảm sự bắt giữ Bilirubin ở tế bào gan (hội chứng Gilbert).
• Tăng Bilirubin TT: Có thể do giảm bài tiết Bilirubin vào tiểu quản mật hoặc vì bị ứ mật ngoài hay trong gan.

 Bilirubin niệu

Chỉ hiện diện ở dạng Bilirubin TT. Nếu xuất hiện Bilirubin niệu, chắc chắn có vấn đề về gan. Thông qua que nhúng có thể nhanh chóng phát hiện ra Bilirubin niệu. Trước khi bị vàng da rõ trên lâm sàng, kết quả có khả năng cho ra dương tính. Nhưng lúc người bệnh hết vàng da, Bilirubin niệu sẽ trở về âm tính trước khi giảm Bilirubin huyết. 

 Urobilinogen

Đây là chất chuyển hóa của Bilirubin tại ruột. Urobilinogen sẽ được hấp thụ vào máu thông qua chu trình ruột – gan, sau đó bài tiết ra ngoài theo nước tiểu. Ở trường hợp tắc mạch hoàn toàn sẽ không tìm thấy Urobilinogen trong nước tiểu. Chất này gia tăng trong nước tiểu khi bệnh nhân bị xuất huyết tiêu hóa, bệnh lý về gan, tán huyết (tăng sản xuất). Chỉ số xét nghiệm gan bình thường sẽ có Urobilinogen dao động từ 0,2 – 1,2 đơn vị (phương pháp Watson).

 Phosphatase kiềm

ALP là Enzym thủy phân các Ester Phosphat trong môi trường kiềm (pH = 9). Gan và xương là nguồn gốc chủ yếu của ALP. Ở nhau thai, thận, ruột thì ít hơn. Bình thường, xét nghiệm chức năng gan cho thấy ALP dao động từ 25 – 85 U/L hoặc 1,4 – 4,5 đơn vị Bodansky. 

ALP tăng nhẹ và vừa (hai lần bình thường) có thể gặp ở bệnh xơ gan, viêm gan, di căn, thâm nhiễm tại gan (bệnh bạch cầu, Sarcoidosis, Lymphoma). Chỉ số xét nghiệm gan ALP tăng cao (3 – 10 lần bình thường) đa phần do tắc mật bên trong hoặc ngoài gan. 

 5’ Nucleotidase (5NT)

Đây là một loại ALP tương đối chuyên biệt cho gan. Nó giúp bác sĩ xác định tình trạng tăng ALP do xương hay gan hoặc những trạng thái sinh lý khác, ví dụ như phụ nữ có thai, trẻ em đang tăng trưởng. Sự gia tăng 5NT tương quan với mức tăng ALP. Bình thường 5NT đạt 0,3 – 2,6 đơn vị Bodansky/dL. 

g-glutamyl transferase, g-glutamyl transpeptidase (GGT, g-GT)

Bình thường, GGT sẽ đạt 30 U/L (với nữ giới) và 50 U/L (ở nam giới). Nguyên nhân thường gặp nhất là tình trạng tắc mật, nghiện rượu mạn tính, sau khi dùng một số thuốc gây cảm ứng Enzym ở gan (Phenytoin, Acetaminophen) và gan nhiễm mỡ (không phải do rượu). Ngoài ra, chỉ số này cũng có thể gặp ở bệnh nhân bị phổi tắc nghẽn mạn tính, cường giáp, đái tháo đường, viêm tụy cấp, nhồi máu cơ tim, suy thận,…

 Amoniac máu (NH3)

NH3 sẽ được sản xuất từ quá trình chuyển hóa bình thường của Protein trong cơ thể hay do vi khuẩn sống tại đại tràng. Gan có vai trò khử độc NH3 bằng cách chuyển hóa thành Urê để thải qua thận. Kết quả xét nghiệm chức năng gan bình thường cho thấy NH3 máu ở mức 5 – 69 mg/dL. NH3 sẽ gia tăng trong các bệnh gạn mạn và cấp tính. Để chẩn đoán bệnh não do gan, NH3 máu không phải là xét nghiệm đáng tin cậy. NH3 có thể quay về trạng thái bình thường trong khoảng 48 – 72 giờ trước khi tình trạng thần kinh được cải thiện.

Nhóm xét nghiệm chức năng tổng hợp

Đa phần các Protein huyết tương được tổng hợp từ gan:

 Albumin huyết thanh

Gan là bộ phận duy nhất tổng hợp Albumin cho cơ thể. Albumin hỗ trợ vận chuyển các chất trong máu (đặc biệt là thuốc) và duy trì áp lực keo ở lòng mạch. Albumin ở mức 35 – 55 g/L. Hàm lượng Albumin máu chỉ giảm khi bị tổn thương gan rất nặng hoặc mắc bệnh xơ gan. Với người bệnh xơ gan cổ trướng, Albumin giảm còn do bị thoát vào trong dịch báng. Ngoài ra, tình trạng này còn gặp khi bị suy dinh dưỡng hoặc mất Albumin qua hệ tiêu hóa (viêm đại tràng mạn) và đường tiểu (hội chứng thận hư). 

 Globulin huyết thanh

Globulin huyết thanh được sản xuất từ nhiều nơi khác nhau trong cơ thể, bao gồm những kháng thể tham gia vào hệ thống miễn dịch thể dịch và nhiều loại Protein vận chuyển các chất trong máu. Chỉ số Globulin bình thường khi xét nghiệm chức năng gan sẽ ở mức từ 20 – 35 g/L. 

Globulin sẽ tăng cao nếu bị xơ gan. Bên cạnh đó, kiểu tăng của các loại Globulin cũng gợi ý đến một số bệnh lý về gan, ví dụ như: IgM tăng trong xơ gan ứ mật nguyên phát, IgG tăng khi mắc bệnh viêm gan tự miễn.

 Thời gian Prothrombin (PT)

Đây là thời gian chuyển Prothrombin thành Thrombin khi có Ca++ và Thromboplastin cùng các yếu tố đông máu. Người ta thường chuyển đổi thành INR để chuẩn hóa kết quả PT. INR bình thường ở mức 0,8 – 1,2. PT kéo dài là dấu hiệu tiên lượng nặng. 

Trước khi thực hiện xét nghiệm đánh giá chức năng gan cần chuẩn bị như thế nào?

Trước khi xét nghiệm chức năng gan, bệnh nhân cần thông báo cho bác sĩ biết về những loại dược phẩm bản thân đang sử dụng, gồm có cả các sản phẩm không cần kê đơn.

Xét nghiệm đánh giá chức năng gan được thực hiện như thế nào?

Tất cả những xét nghiệm chức năng gan được đề cập ở trên đều là xét nghiệm máu. Bác sĩ có thể chỉ định cho bệnh nhân thực hiện một hay nhiều lần dựa vào tình huống lâm sàng cụ thể.

Kết quả xét nghiệm đánh giá chức năng gan mang ý nghĩa như thế nào?

Nếu các giá trị đều nằm trong giới hạn cho phép thì kết quả xét nghiệm đó được xem là bình thường. Trường hợp nhận kết quả bất thường, tùy vào tình huống cụ thể và việc khám lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ cho bệnh nhân thực hiện thêm một số xét nghiệm, kỹ thuật cận lâm sàng. Qua đó, bác sĩ có thể làm rõ những bất thường và giải thích chi tiết cho bệnh nhân hiểu về tình hình sức khỏe của bản thân. Đồng thời bác sĩ sẽ cân nhắc để đưa ra phương hướng chữa trị phù hợp.