Bệnh Dại Ở Người Và Những Điều Cần Biết

Bác sĩ tư vấn Y khoa

Bác sĩ K Mình

Bác sĩ khoa nội tổng quát

Đặt lịch Xem hồ sơ

Bệnh Dại Ở Người là gì?

Bệnh dại gây ra bởi virus dại. Nó cực kỳ nguy hiểm và có tỷ lệ tử vong khi phát bệnh gần như là 100%. Đây là loại bệnh truyền nhiễm virus cấp tính, tấn công về hệ thống thần kinh trung ương rồi dẫn đến tử vong. Bệnh lây truyền từ động vật sang người thông qua vết liếm, cắn (đặc biệt là chó). Tại các quốc gia đang phát triển, công tác kiểm soát động vật và phòng chống virus dại còn nhiều vấn đề bất cập nên căn bệnh này vẫn đang diễn biến khá phức tạp.

Virus dại xâm nhập vào cơ thể người

Trong tự nhiên, ổ chứa virus dại là động vật có vú, máu nóng như chó, mèo, chồn, cáo,… Ngoài ra, dơi cũng có thể mang mầm bệnh dại. Tại Việt Nam, virus dại lây truyền chủ yếu thông qua đường tiếp xúc khi động vật cắn, liếm vào vùng da bị tổn thương hoặc nước bọt bắn vào niêm mạc. 

Virus sẽ theo dây thần kinh di chuyển lên não với vận tốc 0,3 mm/giờ sau khi xâm nhập vào cơ thể người. Điều này khiến thần kinh trung ương bị tổn thương. Virus sẽ nhân lên bên trong não rồi di chuyển theo thần kinh đến những cơ quan khác như gan, tim, phổi, thận, tuyến nước bọt,…

Virus sẽ nhân lên với số lượng lớn ở tuyến nước bọt, tạo ra nguồn lây bệnh nguy hiểm nhất. Kể từ lúc virus xâm nhập vào cơ thể người, thời gian ủ bệnh sẽ có rất nhiều thay đổi tùy vào từng cá thể. Thời gian ủ bệnh sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của vết thương, số lượng virus, khoảng cách từ vết thương đến hệ thần kinh trung ương. Thực tế cho thấy, tỷ lệ phát bệnh dại và tử vong cao nhất đến từ vết cắn ở mặt. Tỷ lệ tử vong do vết thương tại tay ở mức trung bình. Tỷ lệ thấp nhất là vết thương ở chân. 

Thời gian ủ Bệnh Dại Ở Người

Thời gian ủ bệnh dại là giai đoạn trước khi xuất hiện triệu chứng. Thời gian ủ Bệnh Dại Ở Người thông thường từ 1 – 3 tháng. Khoảng thời gian này hiếm khi dài hơn 1 năm hoặc ngắn hơn 9 ngày. Tuy nhiên cũng có trường hợp đặc biệt ủ bệnh tận 6 năm hoặc chỉ kéo dài 4 ngày.

Thời gian ủ bệnh sẽ tùy vào lượng virus đưa vào, mức độ nghiêm trọng và vị trí của vết thương. Tử vong sẽ xảy ra sau khi có triệu chứng đầu tiên từ 2 – 10 ngày. Dù được chăm sóc đặc biệt khả năng sống sót của bệnh nhân hầu như không có nếu đã xuất hiện triệu chứng.

Các triệu chứng Bệnh Dại Ở Người

Người mắc bệnh dại sẽ có các triệu chứng và dấu hiệu sau đây:

• Ngứa hoặc đau ở vết cắn (trên 80% các ca bệnh).
• Mệt mỏi, sốt, đau đầu kéo dài từ 2 – 4 ngày.
• Sợ nước, tại giai đoạn này chỉ cần thoáng thấy hình ảnh nước cũng đã có thể gây co thắt ở họng và cổ.
• Không chịu được ánh sáng, tiếng ồn.
• Sợ hãi khi cảm thấy cái chết sắp đến.
• Tức giận, tăng động, trầm cảm hoặc bứt rứt.
• Thời gian phát bệnh thường kéo dài từ 2 – 3 ngày nhưng nó có thể kéo dài đến 5 – 6 ngày hoặc dài hơn nếu được chăm sóc tích cực.

Cách nhận biết Bệnh Dại Ở Người theo từng thời kỳ

Dưới đây là cách nhận biết Bệnh Dại Ở Người theo từng thời kỳ:

Thời kỳ ủ bệnh 

Được tính từ lúc bị chó hoặc động vật nhiễm bệnh dại cắn hay liếm vào vùng da tổn thương cho đến khi phát bệnh. Đây chính là khoảng thời gian quý giá để tiến hành cứu sống bệnh nhân. Gần như không có dấu hiệu ở giai đoạn này. Nếu thời gian ủ bệnh ngắn thì dấu hiệu duy nhất là vết xước, vết cắn trên da. Do đó, người bị động vật cắn phải đi thăm khám, chủng ngừa bệnh dại ngay. 

Thời kỳ khởi phát

Tính tình bệnh nhân sẽ thay đổi, có biểu hiện lo lắng, vết cắn ngứa, đau. Tại thời điểm này, đa phần người bệnh đã quên việc bị động vật cắn.

Thời kỳ toàn phát

Bệnh dại thường có 2 thể là hung dữ và liệt với triệu chứng như sau:

Triệu chứng Bệnh Dại Ở Người thể hung dữ hoặc co cứng

• Người bệnh sẽ có biểu hiện kích thích tâm thần vận động, trở nên điên khùng, hung dữ, thích đập phá lung tung, gây gỗ và nhanh chóng tiến đến tình trạng hôn mê, tử vong.
• Người bệnh bị co cứng, co giật, run rẩy tứ chi, co thắt thanh khí quản và họng gây ra triệu chứng sợ nước. Bệnh nhân có cảm giác khát nhưng không dám uống, chỉ nhìn thấy hoặc nghe tiếng nước chảy cũng làm gia tăng tình trạng co thắt họng. Hiện tượng co thắt này nghiêm trọng hơn khi có kích thích dù rất nhỏ như ánh sáng, mùi vị thức ăn, quạt điện, gió thổi,… 
• Người bệnh luôn có nét mặt căng thẳng, hoảng hốt, mắt đỏ và sáng, tai thính, có thể xuất hiện tình trạng kích thích bộ phận sinh dục, dương vật cương cứng ở đàn ông. Bệnh nhân bắt đầu bị sốt tăng dần, tăng tiết đờm dãi, vã mồ hôi, ảo giác, rối loạn hô hấp, tim mạch. Những triệu chứng này sẽ tiến triển nặng dần và dẫn đến tử vong sau 3 – 5 ngày vì ngừng thở, ngừng tim.

Triệu chứng Bệnh Dại Ở Người thể liệt

Thường gặp ở người bị chó dại cắn đã chủng ngừa vắc xin nhưng tiêm khá muộn. Lúc này virus đã tiến vào não và gây bệnh. Người bệnh thường không có triệu chứng sợ gió, sợ nước.

Ban đầu có thể bị đau nhiều tại vùng cột sống. Sau đó xuất hiện hội chứng liệt kiểu Landry. Cụ thể là liệt chi dưới rồi bị rối loạn cơ vòng. Tiếp theo là liệt chi trên. Khi tổn thương lan đến hành não, người bệnh sẽ có biểu hiện liệt thần kinh sọ, ngừng tim, ngừng thở và tử vong. Bệnh diễn biến từ 4 – 10 ngày.

Làm gì khi bị động vật cắn?

Khi bị động vật cắn, bạn cần làm 2 việc là: Xử lý vết thương và chủng ngừa vắc xin phòng uốn ván, bệnh dại, huyết thanh kháng dại. Bên cạnh đó, bạn cần theo dõi sức khỏe của con vật đã cắn thật chặt chẽ. 

Xử trí vết thương

Dưới đây là cách xử trí vết thương để ngăn ngừa Bệnh Dại Ở Người:

• Tiến hành tách rời quần áo ra khỏi vết cắn. Sau đó dùng kéo cắt bỏ phần vải tại vết thương (nếu có). Việc làm này giúp hạn chế tình trạng nước bọt động vật bám vào chỗ bị cắn. 
• Rửa sạch vết thương dưới vòi nước chảy mạnh trong vòng 15 phút. Tốt nhất bạn nên dùng nước ấm. Sau đó tiến hành rửa vết thương bằng cồn Iod, cồn 70% hoặc Povidone, tuyệt đối không được nặn máu. Tránh chà sát khiến vết thương nặng hơn. Không đắp bất kỳ thứ gì vào vết thương như dầu hỏa, lá cây,…
• Sau khi vệ sinh vết thương, bệnh nhân nên sử dụng vải sạch hoặc gạc y tế băng bó để cầm máu và hạn chế tình trạng nhiễm khuẩn. Tuy nhiên tránh băng bó quá chặt khiến máu khó lưu thông. Trường hợp cần khâu vết thương để cầm máu thì phải khâu thưa.
• Một số trường hợp phải uống kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ để dự phòng nhiễm khuẩn.

Tiêm vắc xin phòng uốn ván, phòng dại và kháng huyết thanh chống dại

Ngay sau khi bị động vật cắn, bệnh nhân cần đến cơ sở y tế để chủng ngừa vắc xin dại, uốn ván và huyết thanh kháng dại (nếu vết thương độ III). Lịch tiêm sẽ được bác sĩ tư vấn phù hợp phân độ của vết thương và phác đồ chữa trị dự phòng sau phơi nhiễm. Có 2 phác đồ tiêm dự phòng vắc xin dại sau phơi nhiễm là: Tiêm trong da và tiêm bắp.

 Tiêm bắp, phác đồ chủng ngừa dại khi đã bị động vật cắn:

• Người chưa tiêm dự phòng trước phơi nhiễm: Tiến hành tiêm 5 mũi (0,5 ml/liều) vào các ngày 0, 3, 7, 14, 28. Cần phối hợp tiêm kết hợp huyết thanh kháng dại nếu bị phơi nhiễm độ III.
• Người đã chủng ngừa dự phòng trong 5 năm gần đây: Tiêm 2 mũi vào các ngày 0 và 3.
• Người đã tiêm dự phòng quá 5 năm hoặc không đều: Chủng ngừa 5 mũi vào các ngày 0, 3, 7, 14, 28 và có thể tiêm thêm huyết thanh kháng dại.

 Tiêm trong da, phác đồ tiêm ngừa dại liều 0,2 ml x 2:

• Người chưa chủng ngừa dự phòng trước phơi nhiễm: Tiêm 4 mũi ở vị trí 2 bên chi khác nhau. Mỗi bên sử dụng liều 0,1 ml vào các ngày 0, 3.
• Người đã tiêm dự phòng: Tiến hành tiêm 0,1 ml vào các ngày 0, 3. 

Bệnh Dại Ở Người có chữa được không? Cách điều trị bệnh dại khi lên cơn như thế nào?

Khi bệnh dại đã phát triển thì sẽ không có phương hướng chữa trị cụ thể. Hầu như không thể làm gì thêm ngoài việc giúp người bệnh thoải mái hơn, ít đau đớn về thể xác.

• Người chăm sóc bệnh nhân nên cẩn thận, tránh bị cắn hay nhiễm nước bọt của vết thương và màng nhầy bằng cách dùng thiết bị bảo vệ y tế cá nhân. 
• Giữ người bệnh trong phòng yên tĩnh với ánh sáng dịu nhẹ. Bên cạnh đó cần bảo vệ họ khỏi những kích thích như không khí lạnh, tiếng ồn lớn có thể làm gia tăng tình trạng co giật và co thắt. 
• Sử dụng một số loại thuốc giúp an thần nếu cần thiết để kiểm soát hiện tượng co thắt cơ bắp, kích thích. 
• Không thể cho bệnh nhân ăn bằng miệng, nên tiêm chất lỏng vào tĩnh mạch.

Tính đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có thuốc chữa trị cho bệnh nhân khi đã lên cơn dại. Việc chữa trị lúc này chỉ giúp cải thiện triệu chứng như an thần và để người bệnh nằm ở nơi riêng biệt, yên tĩnh. 

Phòng ngừa bệnh dại khi chăm sóc người bệnh

Bệnh dại vô cùng nguy hiểm. Trong quá trình chăm sóc bệnh nhân, nhân viên y tế, người nhà nên mặc đầy đủ trang thiết bị bảo hộ như ủng, găng tay, quần áo, mũ,… Bên cạnh đó cần rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng, dùng cồn sát khuẩn sau khi săn sóc người bệnh. Cần đốt hủy đồ dùng của bệnh nhân. Vật dụng như sàn nhà, tủ, giường, sắt,… phải được lau rửa bằng xà phòng cũng như tiến hành phun thuốc khử khuẩn.