Xét Nghiệm Cortisol Là Gì? Khi Nào Cần Thực Hiện? Xem Ngay!

Bác sĩ tư vấn Y khoa

Cử nhân Trương Thị Thanh Hương

Cử nhân Xét nghiệm I Đa khoa Phương Nam

Đặt lịch Xem hồ sơ

Cortisol có chức năng gì trong cơ thể?

Cortisol (Glucocorticoid) là Hormone được sản xuất tại vỏ thượng thận để thực hiện một số chức năng dưới đây:

• Giúp cơ thể dùng Glucose bằng cách tiêu thụ nó để tạo ra năng lượng.
• Kích thích cơ thể chuyển hóa các chất dự trữ năng lượng như Protein Carbohydrate, mỡ.
• Khởi động các phản ứng nhằm mục đích đáp ứng những tác nhân gây stress.
• Giảm chức năng gây viêm và miễn dịch.
• Kích thích sự gia tăng tiết Axit dịch vị.

Nồng độ Cortisol trong máu cũng góp phần cung cấp thêm những thông tin quan trọng liên quan đến chức năng của vỏ thượng thận. Thông thường, vỏ thượng thận sẽ bài xuất Cortisol thay đổi theo nhịp ngày đêm. Vào khoảng 6 – 8 giờ sáng, nồng độ trong máu sẽ đạt đỉnh điểm. Nồng độ Cortisol ở mức thấp nhất vào ban đêm. 

Hầu hết Cortisol có trong cơ thể được gắn với Albumin và Globulin. Ước tính chỉ 5 – 10% Cortisol là tự do nên được thận lọc và thải qua nước tiểu. Định lượng Cortisol niệu giúp xác định hàm lượng Cortisol tự do trong nước tiểu 24 giờ và dùng để đánh giá chức năng của thượng thận. 

Xét nghiệm Cortisol niệu còn góp phần cung cấp thêm bằng chứng trực tiếp và đáng tin cậy về tình trạng bài xuất Cortisol của tuyến thượng thận. Thông thường, sự gia tăng hay sụt giảm của nồng độ Cortisol niệu và trong máu sẽ tỷ lệ thuận với nhau.

Xét nghiệm Cortisol là gì?

Cortisol được tạo ra bởi tuyến thượng thận (hai tuyến nhỏ nằm ở phía trên của thận). Xét nghiệm Cortisol được thực hiện nhằm mục đích đo nồng độ chất Cortisol có trong máu, nước bọt hoặc nước tiểu. Tuy nhiên, đo Cortisol trong máu là phương pháp phổ biến nhất. Nếu nồng độ Cortisol quá thấp hoặc quá cao, nghĩa là bệnh nhân đang gặp một vấn đề rối loạn ở tuyến thượng thận. Các rối loạn này có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. 

Chỉ số Cortisol bao nhiêu là bình thường?

Nồng độ Cortisol được đánh giá là bình thường trong các khoảng giá trị dưới đây:

• 8 giờ sáng – 12 giờ trưa: 5 – 25 μg/dL hay 138 – 690 nmol/L.
• 12 giờ trưa – 20 giờ tối: 5 – 15 μg/dL hay 138 – 410 nmol/L.
• 20 giờ tối – 8 giờ sáng: 0 – 10 μg/dL hay 0 – 276 nmol/L.

Những nguyên nhân nào làm tăng/giảm nồng độ Cortisol trong máu?

Nếu nồng độ Cortisol trong máu gia tăng vượt quá những khoảng giá trị bình thường có thể là do: 

• Béo phì, nhiễm trùng.
• Cường giáp.
• Tăng huyết áp,
• Sản giật, có thai, những khối u sản xuất ACTH không đúng chỗ.
• Hội chứng Cushing.
• Bị bỏng.
• Sốc, stress nặng.
• Viêm tụy cấp.
• Cường tuyến yên.
• Vận động, làm việc quá sức. 
• U biểu mô tuyến thượng thận (Adenoma).

Trường hợp nồng độ Cortisol thấp hơn so với mức bình thường có thể là do một vài nguyên nhân dưới đây:

• Hoại tử tuyến yên sau sinh.
• Bệnh gan.
• Suy chức năng tuyến giáp.
• Hạ đường huyết.
• Bệnh Addison (suy thượng thận).

Khi nào thì bạn cần xét nghiệm Cortisol trong máu?

Xét nghiệm Cortisol trong máu được tiến hành để kiểm tra mức độ sản xuất chất này liệu có đang quá thấp hay cao vượt mức bình thường hay không. Một vài rối loạn nhất định như hội chứng Cushing, bệnh Addison (suy tuyến thượng thận),… sẽ ảnh hưởng đến hàm lượng Cortisol được sản xuất ra. Bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm này trong việc chẩn đoán những bệnh lý trên cũng như hỗ trợ đánh giá hoạt động của tuyến yên và tuyến thượng thận.

Do đó, bạn có thể được bác sĩ chỉ định làm xét nghiệm Cortisol trong máu nếu gặp những triệu chứng gợi ý của hội chứng Cushing như:

• Loãng xương.
• Yếu cơ và teo cơ.
• Có một số vết sọc màu tím trên da bụng.
• Da mỏng.
• Béo phì, nhất là ở phần bụng.
• Tăng đường huyết.
• Tăng huyết áp.

Xét nghiệm này cũng được ứng dụng để chẩn đoán bệnh Addison khi bạn đối mặt với những dấu hiệu gợi ý như:

• Những mảng da thẫm màu.
• Đau bụng.
• Hạ huyết áp.
• Mệt mỏi.
• Yếu cơ.
• Sụt cân.

Đôi khi hiện tượng giảm sản xuất Cortisol có thể kết hợp với tình trạng stress gây ra bệnh suy tuyến thượng thận và đe dọa đến tính mạng nếu không được chữa trị kịp thời. Một số triệu chứng điển hình gồm có:

• Rối loạn tri giác.
• Hạ huyết áp.
• Tiêu chảy và nôn ói dẫn đến mất nước.
• Đau khởi phát đột ngột tại bụng, thắt lưng hoặc chân.

Xét nghiệm Cortisol có những lợi ích gì?

Xét nghiệm Cortisol được dùng để chẩn đoán hội chứng Cushing: Trong trường độ nồng độ Cortisol gia tăng vào lúc 7 – 10 giờ sáng. Bên cạnh đó, Cortisol cũng tăng tương ứng thậm chí còn cao hơn vào 16 – 20 giờ cũng là một trong những gợi ý chẩn đoán. 

Xét nghiệm Cortisol cũng được áp dụng trong việc chẩn đoán bệnh suy thượng thận. Lúc này, lượng Cortisol máu vào buổi sáng sẽ thấp. Xét nghiệm cũng giúp bác sĩ phân biệt tình trạng suy thượng thận tiên phát và thứ phát khi kết hợp cùng nồng độ ACTH.

Nồng độ Cortisol niệu gia tăng bất thường là bằng chứng gợi ý trong việc chẩn đoán bệnh cường thượng thận. Xét nghiệm Cortisol niệu cũng giữ vai trò quan trọng và hữu ích, giúp bác sĩ đánh giá hiệu quả chữa trị một số bệnh lý ở tuyến thượng thận. 

Cách lấy bệnh phẩm xét nghiệm Cortisol như thế nào?

Mặc dù Cortisol tồn tại trong hầu hết các loại dịch của cơ thể như nước bọt, nước tiểu, máu nhưng việc định lượng nồng độ Cortisol thường được tiến hành ở dạng xét nghiệm máu. Điều dưỡng sẽ lấy bệnh phẩm tương tự như với những hình thức xét nghiệm máu khác. 

Mẫu máu sẽ được lấy từ tĩnh mạch ở cẳng tay hoặc cánh tay của bệnh nhân. Sau đó điều dưỡng tiến hành cho vào ống nghiệm với chất bảo quản phù hợp. Kỹ thuật viên phòng thí nghiệm sẽ xếp các ống nghiệm vào máy khi đã thu thập đủ bệnh phẩm cho một lần vận hành. Toàn bộ quy trình tiếp theo sẽ được máy tự động thực hiện cho đến khi in ra kết quả. 

Thời điểm lấy máu để xét nghiệm đo lường Hormone Cortisol rất quan trọng, vì nồng độ của nó trong cơ thể sẽ thay đổi tại mỗi thời điểm trong suốt cả ngày. Thậm chí còn ảnh hưởng đến những kết luận về sau. Xét nghiệm máu Cortisol thường được tiến hành 2 lần/ngày trong thực hành lâm sàng. Cụ thể là vào buổi sáng khi thức dậy với nồng độ Cortisol ở mức cao nhất. Sau đó thực hiện thêm lần nữa vào khoảng 4 giờ chiều khi mức độ Cortisol đang đạt đỉnh cao thứ 2 nhưng sẽ thấp hơn nhiều so với lần đầu tiên. 

Ngoài ra, sự lo lắng, căng thẳng quá mức có thể làm Cortisol gia tăng “giả tạo”. Do đó, bệnh nhân cần được tư vấn cụ thể về quy trình xét nghiệm để có sự chuẩn bị, hợp tác tốt nhất, đặc biệt là phải nghỉ ngơi đầy đủ trước khi thực hiện. Đồng thời, để tránh làm kết quả bị nhiễu, máu phải được lấy khi bạn không mắc bệnh nặng như chấn thương, nhiễm trùng cũng như không quá no hay đói. Người bệnh cũng không nên hút thuốc lá, uống cà phê, rượu bia,… trước khi lấy mẫu.

Cách thực hiện xét nghiệm Cortisol

Dưới đây là quy trình xét nghiệm Cortisol, bạn hãy tham khảo nhé:

 Trước khi xét nghiệm Cortisol trong máu

Bác sĩ thường yêu cầu bạn làm xét nghiệm vào buổi sáng, không tập thể dục mạnh trong vòng 1 ngày trước lúc thực hiện. Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng phải tạm dừng sử dụng một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả như:

• Androgen.
• Thuốc chống động kinh.
• Estrogen (trong một số loại thuốc tránh thai).
• Những loại Glucocorticoids tổng hợp như Prednisolone, Prednisone, Hydrocortisone,…

 Các bước lấy mẫu

Điều dưỡng sẽ lần lượt thực hiện theo các bước sau:

• Quấn dải băng quanh tay để tạm ngưng máu lưu thông.
• Dùng cồn sát trùng vị trí tiêm.
• Tiêm kim y tế vào tĩnh mạch. Có thể thực hiện nhiều hơn 1 lần nếu cần.
• Gắn ống để máu chảy ra.
• Sau khi lấy đủ máu thì tháo dải băng quanh tay ra.
• Thoa bông gòn hay miếng gạc lên chỗ vừa tiêm.
• Dán băng cá nhân lên vị trí vừa lấy mẫu.

 Sau khi thực hiện

Tay của bạn có thể bị cứng hoặc không cảm nhận được khi điều dưỡng đặt kim vào tĩnh mạch vì đang quấn băng. Trong một vài trường hợp, bệnh nhân có thể cảm thấy hơi nhói khi lấy mẫu. Nếu có bất kỳ thắc mắc gì về quy trình xét nghiệm Cortisol, bạn hãy trao đổi trực tiếp với bác sĩ.

Xét nghiệm Cortisol được chỉ định ở những bệnh lý nào?

Xét nghiệm Cortisol trong máu thường được chỉ định để giúp bác sĩ phát hiện ra những bệnh lý như:

• Bệnh suy thượng thận thứ phát.
• Bệnh Addison (suy thượng thận nguyên phát). 
• Cushing.

Nếu nồng độ Cortisol bất thường, bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân tiến hành thêm một số xét nghiệm khác để xác định nguyên nhân chính xác, ví dụ như:

• Xét nghiệm ức chế Dexamethasone.
• ACTH kích thích Hormone vỏ thượng thận (ACTH).

Bên cạnh đó, xét nghiệm Cortisol cũng được áp dụng để tìm ra những vấn đề khác ở tuyến yên hoặc thượng thận, điển hình là:

• Mất trọng lượng cơ thể.
• Lượng đường trong máu (Glucose) cao.
• Béo phì.
• Huyết áp thấp.
• Huyết áp cao.
• Yếu cơ, teo cơ,…
• Da mỏng, đen sạm,…
• Chỉ định làm xét nghiệm Cortisol với phái nữ có chu kỳ kinh nguyệt thất thường, không đều.
• Chỉ định thực hiện xét nghiệm Cortisol với trẻ có biểu hiện chậm lớn, tầm vóc thấp hay đã bị trì hoãn quá trình phát triển. 
• Chỉ định xét nghiệm Cortisol với người bị stress, chấn thương tâm lý nặng gây ra cơn khủng hoảng thượng thận, đe dọa đến tính mạng cần được chăm sóc y tế ngay lập tức.

Kết quả của xét nghiệm Cortisol được nhận định như thế nào?

Bệnh nhân có thể được nhận định là mắc hội chứng Cushing nếu kết quả cho thấy nồng độ Cortisol trong máu cao. Ngược lại, nồng độ Cortisol thấp sẽ gợi ý bệnh Addison hoặc những vấn đề khác ảnh hưởng đến chức năng tuyến thượng thận. 

Tuy nhiên, nếu kết quả xét nghiệm Cortisol không bình thường thì vẫn chưa chắn bạn đã mắc bệnh và cần phải chữa trị. Vì một vài yếu sẽ được bác sĩ xem xét thêm để biện luận như căng thẳng, nhiễm trùng và mang thai. Thậm chí, liệu pháp Hormone ngoại sinh, thuốc tránh thai,… cũng có thể làm mức Cortisol trong máu bị ảnh hưởng. Thế nên bác sĩ cần nắm rõ bệnh nhân đang dùng loại thuốc gì để đưa ra nhận định chính xác nhất. 

Những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình xét nghiệm Cortisol

• Thời gian thực hiện xét nghiệm: Vì hàm lượng Cortisol biến thiên trong ngày thường là thấp nhất vào lúc trước khi đi ngủ và cao nhất ở khoảng 7 giờ sáng. Do đó, bác sĩ cần ấn định thời gian lấy mẫu bệnh phẩm sao cho phù hợp nhất.
• Dùng một số loại thuốc làm thay đổi lượng Cortisol: Nó có thể là những loại thuốc làm gia tăng lượng Cortisol như Estrogen, Hormone hướng thượng thận (Corticotropin),… Hay thuốc khiến hàm lượng Cortisol giảm như Barbiturat, Dexamethason, Androgen,… 
• Bệnh nhân nghiện rượu, có chế độ ăn không khoa học, trầm cảm cũng là những nguyên nhân làm kết quả xét nghiệm bị ảnh hưởng.
• Người bị hội chứng buồng trứng đa nang hoặc đang mắc những căn bệnh cấp tính có nồng độ Cortisol niệu đột ngột tăng cao.
• Nồng độ Cortisol niệu và trong máu có thể thay đổi khi ngủ hoặc trong trạng thái gắng sức, stress. 
• Làm vỡ hồng cầu khi lấy mẫu bệnh phẩm có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.

Xét nghiệm Cortisol bao nhiêu tiền?

Chi phí xét nghiệm Cortisol hiện nay dao động từ 170.000 – 200.000 đồng. Tuy nhiên mức giá này chỉ mang tính tham khảo, vì sẽ có sự khác biệt ở từng cơ sở y tế, phụ thuộc vào những yếu tố dưới đây:

• Phương pháp thực hiện.
• Trang thiết bị, máy móc.
• Trình độ chuyên môn của bác sĩ, kỹ thuật viên.
• Thời gian nhận kết quả.

Để nhận được tư vấn chính xác về mức giá xét nghiệm Cortisol, bạn hãy liên hệ trực tiếp với bệnh viện, phòng khám nhé.